Με Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) των Υπουργείων Υγείας, Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών και Ψηφιακής Διακυβέρνησης, θεσπίζεται η διαδικασία προληπτικής διάθεσης αντιρετροϊκών φαρμάκων, με στόχο την προστασία ατόμων (PrEP) που βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο να μολυνθούν από τον ιό HIV, παράλληλα με τη χρήση όλων των μέτρων προφύλαξης.
Πρόκειται για προφύλαξη πριν από την έκθεση στον ιό HIV (Pre–Exposure Prophylaxis – PrEP) με προληπτική χορήγησή της αγωγής, η οποία θα δίδεται αποκλειστικά από τα φαρμακεία Δημοσίων Νοσοκομείων και χωρίς κόστος για τους δικαιούχους.
Η αγωγή χορηγείται σε άτομα που για οποιονδήποτε λόγο, βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο μόλυνσης από τον ιό HIV. Για να λάβει κάποιος την προληπτική αγωγή, θα κάνει ειδικές εξετάσεις ανά τρεις μήνες, ώστε να διαπιστωθεί αν είναι αρνητικός στον ιό HIV, καθώς αυτό αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη συνταγογράφηση της αγωγής.
Συνταγογράφηση
Η συνταγογράφηση της PrEP γίνεται αποκλειστικά από ιατρούς με ειδικότητα παθολογίας ή γενικής ιατρικής, ή δερματολογίας/αφροδισιολογίας ή μαιευτικής γυναικολογίας και ο/η ιατρός που συνταγογραφεί έχει τη δυνατότητα χορήγησης επαναλαμβανόμενων συνταγών έως και 3μηνης διάρκειας.
Για την προστασία των προσωπικών δεδομένων, ο ΑΜΚΑ του δικαιούχου, κατά την καταχώρηση της συνταγής στο Σύστημα Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης, ψευδωνυμοποιείται από το σύστημα, μέσω της δημιουργίας ενός Κωδικού Αριθμού Δικαιούχου, και εν συνεχεία συνταγογραφείται ηλεκτρονικά η PrEP, βάσει των ψευδωνυμοποιημένων στοιχείων. Ομοίως, στη συνταγή θα εμφανίζονται αποκλειστικά τα ψευδωνυμοποιημένα στοιχεία του δικαιούχου (Κωδικός Αριθμός Δικαιούχου). Πρόσβαση στα εν λόγω προσωπικά δεδομένα θα έχει αποκλειστικά ο/η ιατρός που συνταγογραφεί την PrEP.
Δικαίωμα εκτέλεσης των εν λόγω συνταγών στο Σύστημα Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης έχουν οι φαρμακοποιοί των φαρμακείων δημόσιων νοσηλευτικών ιδρυμάτων που εκτελούν συνταγές αντιρετροϊκών φαρμάκων. Κάθε μία συνταγή εκτελείται χωριστά ανά μήνα από τον φαρμακοποιό του νοσοκομείου.
Ειδικότερες λεπτομέρειες για το είδος των εξετάσεων που θα πρέπει να διενεργούνται, τα αντιρετροϊκά σχήματα και σκευάσματα που θα χορηγούνται κ.λπ., προβλέπονται στο ιατρικό πρωτόκολλο για την PrΕP, που εκδίδεται και περιοδικά επικαιροποιείται από το Αυτοτελές Τμήμα Θεραπευτικών Πρωτοκόλλων και Μητρώων Ασθενών του Υπουργείου Υγείας, σε συνεργασία με τον ΕΟΔΥ.
Τι είναι η PrEP;
«PrEP» σημαίνει Pre-Exposure Prophylaxis, δηλαδή Προφύλαξη Πριν την Έκθεση. Η λέξη «Προφύλαξη» σημαίνει «πρόληψη ή έλεγχος της εξάπλωσης της λοίμωξης».
Η PrEP είναι ένας νέος τρόπος πρόληψης της HIV λοίμωξης για τους ανθρώπους που δεν έχουν τον ιό, λαμβάνοντας ένα χάπι κάθε μέρα. Το χάπι περιέχει 2 φάρμακα που χρησιμοποιούνται και στη θεραπεία των ατόμων που ήδη έχουν μολυνθεί. Εάν εκτεθείτε στον ιό HIV μέσω σεξουαλικής επαφής ή κοινής χρήσης ενέσιμων ναρκωτικών και έχετε πάρει PrEP, αυτά τα δύο φάρμακα μπορούν να σταματήσουν τον ιό από το να μολύνει τον οργανισμό σας.
Μαζί με άλλες μεθόδους πρόληψης, όπως τα προφυλακτικά, η PrEP μπορεί να προσφέρει καλή προστασία έναντι του HIV, αν λαμβάνεται κάθε μέρα.
Οποιοσδήποτε μπορεί να χρησιμοποιήσει PrEP;
Η PrEP δεν είναι για όλους. Το Κέντρο Ελέγχου Νοσημάτων των ΗΠΑ (CDC) συστήνει την PrEP στους ανθρώπους που είναι αποδεδειγμένα HIV αρνητικοί και βρίσκονται σε σημαντικό κίνδυνο για μόλυνση από τον ιό HIV. Αυτό περιλαμβάνει όσους:
Είναι σε συνεχή ερωτική σχέση με σύντροφο που έχει HIV λοίμωξη
Δεν είναι σε αμοιβαία μονογαμική σχέση με σύντροφο ο οποίος εξετάστηκε πρόσφατα και βρέθηκε HIV αρνητικός και είναι:
- ομοφυλόφιλος ή αμφιφυλόφιλος άνδρας που έχει κάνει σεξ χωρίς προφυλακτικό ή έχει διαγνωστεί με σεξουαλικά μεταδιδόμενο νόσημα κατά τους τελευταίους έξι μήνες
- ετεροφυλόφιλος άνδρας ή γυναίκα που δεν χρησιμοποιεί τακτικά προφυλακτικό με συντρόφους που βρίσκονται σε κίνδυνο να μολυνθούν με τον ιό HIV (π.χ. χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών ή αμφιφυλόφιλους άνδρες άγνωστης κατάστασης HIV)
- Έχουν κάνει κατά τους τελευταίους έξι μήνες κοινή χρήση ενέσιμων ή ήταν σε πρόγραμμα θεραπείας για χρήση ενέσιμων ναρκωτικών.
Για τα ετερόφυλα ζευγάρια όπου ο ένας σύντροφος έχει τον ιό HIV και ο άλλος όχι, η PrEP είναι μία από τις επιλογές για την προστασία του μη μολυσμένου συντρόφου κατά τη διάρκεια της σύλληψης και της εγκυμοσύνης.
Οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν PrEP πρέπει να είναι σε θέση να παίρνουν το χάπι κάθε μέρα και να επισκέπτονται το γιατρό τους κάθε 3 μήνες για να κάνουν HIV τεστ, για να παίρνουν τη νέα συνταγή των χαπιών και για να παρακολουθούνται κλινικά.
Η PrEP είναι ένα πολύ ισχυρό εργαλείο για την πρόληψη του ιού HIV. Ωστόσο, για σεξουαλικά δραστήριους ανθρώπους, καμία στρατηγική πρόληψης δεν είναι 100% αποτελεσματική. Ως εκ τούτου, τα άτομα που θέλουν να λάβουν PrEP πρέπει να τη χρησιμοποιούν μαζί με άλλες αποτελεσματικές στρατηγικές πρόληψης του HIV. Αυτές περιλαμβάνουν:
- Συστηματική και σωστή χρήση των προφυλακτικών με τους συντρόφους τους
- Κοινή εξέταση για HIV με τους συντρόφους τους
- Κοινή εξέταση για ΣΜΝ με τους συντρόφους τους
- Επιλογή λιγότερο επικίνδυνων σεξουαλικών συμπεριφορών, όπως το στοματικό σεξ
- Αν γίνεται χρήση ενέσιμων ναρκωτικών, συνιστάται η συμμετοχή σε πρόγραμμα απεξάρτησης ή η χρήση αποστειρωμένου εξοπλισμού ένεσης του ναρκωτικού
Επίσης, η PrEP είναι μόνο για τους ανθρώπους που βρίσκονται σε συνεχή και σημαντικό κίνδυνο μόλυνσης από τον HIV. Για τους ανθρώπους που θέλουν να προλάβουν τη HIV λοίμωξη μετά από μία μόνο υψηλού κινδύνου πιθανή έκθεση, όπως το σεξ χωρίς προφυλακτικό, η κοινή χρήση ενέσιμων ναρκωτικών και η σεξουαλική επίθεση, υπάρχει μια άλλη επιλογή που ονομάζεται «Προφύλαξη Μετά την Έκθεση», ή PEP. Η PEP πρέπει να αρχίσει μέσα σε 72 ώρες από την έκθεση στον ιό HIV.
Η PrEP είναι εμβόλιο;
Όχι. Η PrEP δεν είναι μια ουσία που εγχύεται στο σώμα και δεν λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο όπως ένα εμβόλιο. Επί του παρόντος, δεν υπάρχει κανένας εμβολιασμός για την πρόληψη της μόλυνσης από τον ιό HIV, αν και οι ερευνητές προσπαθούν να αναπτύξουν ένα.
Ποια φάρμακα χρησιμοποιούνται στην PrEP;
Το χάπι που εγκρίθηκε από την αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) για την καθημερινή προφύλαξη των ανθρώπων που βρίσκονται σε πολύ υψηλό κίνδυνο μόλυνσης με τον ιό HIV, ονομάζεται Truvada. Το Truvada είναι ένας συνδυασμός δύο φαρμάκων κατά του HIV (του tenofovir και του emtricitabine).
Τα φάρμακα αυτά δρουν διακόπτοντας σημαντικά μονοπάτια που χρησιμοποιεί ο ιός HIV για να πετύχει τη δημιουργία μιας μόλυνσης. Εάν παίρνετε καθημερινά PrEP, η παρουσία του φαρμάκου στο αίμα σας μπορεί να σταματήσει τον ιό HIV από την εξάπλωση στον οργανισμό σας. Εάν δεν παίρνετε κάθε μέρα PrEP, μπορεί να μην υπάρχει αρκετό φάρμακο στο αίμα σας για να εμποδίσει τον ιό. Η PrEP μπορεί να συνταγογραφείται μόνο από γιατρούς και πρέπει να λαμβάνεται σύμφωνα με τις προκαθορισμένες κατευθυντήριες οδηγίες.
Μολύνσεις HIV/AIDS
Τις λιγότερες νέες μολύνσεις από HIV/AIDS είχαμε το 2022 σε σύγκριση με τις τελευταίες δεκαετίες, με τις εκτιμήσεις των ειδικών να υπολογίζουν ότι προσβλήθηκαν περίπου 1,3 εκατομμύρια άνθρωποι. Την ίδια χρονιά, επιτεύχθηκε και μείωση 58% στις νέες μολύνσεις στα παιδιά, που υπολογίζεται ότι έφτασαν τις 130.000 (από 90.000-120.000).
Αντίθετα στη χώρα μας, οι νέες διαγνώσεις εμφάνισαν αυξητική τάση, σε αντίθεση με την πτωτική πορεία των τελευταίων τεσσάρων ετών και επιπλέον οι διαγνώσεις γίνονται αρκετά καθυστερημένα.
Στα θετικά του 2022 για τη χώρα μας περιλαμβάνεται η έναρξη λειτουργίας του Εθνικού Μητρώου HIV και η ηλεκτρονική συνταγογράφηση αντιρετροϊικών φαρμάκων και παραπεμπτικών ιικού φορτίου, καθώς και η πρόσφατη έκδοση του ΦΕΚ για την υλοποίηση της χορήγησης PrEP στην Ελλάδα.
Τα υψηλότερα ποσοστά καθυστερημένης διάγνωσης αφορούσαν γυναίκες, ετεροφυλόφιλους, άτομα άνω των 50 ετών και αλλοδαπούς
Τα στοιχεία αυτά παραθέτει η Ελληνική Εταιρεία Μελέτης και Αντιμετώπισης του AIDS (ΕΕΜΑΑ) με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά του AIDS, επισημαίνοντας πως μέχρι πριν δύο δεκαετίες, η παγκόσμια πανδημία του AIDS φαινόταν ασταμάτητη. Τα τελευταία όμως δεδομένα από την UNAIDS δείχνουν ότι η πανδημία του AIDS μπορεί να τερματιστεί εάν ακολουθηθούν πολιτικές με γνώμονα την επιστήμη, την καταπολέμηση του στίγματος και των διακρίσεων, την υποστήριξη της κοινωνίας των πολιτών και τη σημαντική οικονομική επένδυση στην αντιμετώπιση του AIDS.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, 630.000 άνθρωποι πέθαναν από νοσήματα που σχετίζονται με το AIDS το 2022.
Ως το τέλος του 2022, παγκοσμίως ζούσαν με HIV (PLHIV) 39 εκατομμύρια άνθρωποι (33,1–45,7 εκατομμύρια), με τα 29,8 εκατομμύρια, (το 76,4%) να παίρνουν αντιρετροϊική θεραπεία.
Στο 71% περίπου των ατόμων που ζουν με HIV, έχει επιτευχθεί καταστολή του ιικού φορτίου, γεγονός που επιτρέπει στα άτομα αυτά να ζήσουν μια μακρά, υγιή ζωή και να έχουν μηδενικό κίνδυνο σεξουαλικής μετάδοσης του HIV.
Στην Ελλάδα, από τα δεδομένα του ΕΟΔΥ, από την εμφάνιση της νόσου έως σήμερα, έχουν καταγραφεί περίπου 20.493 περιστατικά με κυριότερο τρόπο μετάδοσης την απροφύλακτη σεξουαλική επαφή μεταξύ ανδρών.
Σημαντικό πρόβλημα παραμένει η πολύ καθυστερημένη διάγνωση καθώς από τις νέες διαγνώσεις του 2022, 198 (52,5%) είχαν κάτω από 350 κύτταρα/mm3 και 126 (33,4%) είχαν κάτω από 200 κύτταρα/mm3, ενώ 10,6% άτομα είχαν ήδη εμφανίσει ή ανέπτυξαν προχωρημένη νόσο AIDS.
