- Συνέντευξη / Κοσμάς Ζακυνθινός
Τέσσερις εβδομάδες μετά τη νόσηση ξεκινούν τα μακροπρόθεσμα συμπτώματα (Long Covid-19 Syndrome) της νόσου και μπορεί να διαρκέσουν έως και περισσότερο από 12 μήνες, με την κόπωση, τη δύσπνοια, τις μυαλγίες και τις διαταραχές ύπνου να είναι τα συμπτώματα που φαίνεται να εμμένουν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, όπως επισημαίνει o κ. Μιχάλης Σπανός, απόφοιτος της Ιατρικής Αθηνών και Ερευνητής του «Massachusetts General Hospital» στο «Harvard Medical School» Σύμφωνα με τα ευρήματα μελέτης που διεξήγαγε η επιστημονική του ομάδα για το σύνδρομο Long Covid, 40% με 50% των ασθενών που αναρρώνουν από COVID-19 εμφανίζουν τουλάχιστον ένα σύμπτωμα του «μετά-οξέους COVID συνδρόμου».
• Κύριε Σπανέ, με την πανδημία να εμφανίζει σημάδια «υποχώρησης» -όσον αφορά τη βαρύτητα της νόσου- η επιστημονική κοινότητα επικεντρώνει εντονότερα το ενδιαφέρον της στις μακροπρόθεσμες παρενέργειες της Covid-19. Σύμφωνα με τα έως τώρα στοιχεία, πόσο απρόβλεπτες και σοβαρές μπορεί να είναι;
Σύμφωνα με ερευνητική ανασκόπηση και μετα-ανάλυση που δημοσιεύθηκε πρόσφατα1, 40% με 50% των ασθενών που αναρρώνουν από COVID-19 εμφανίζουν τουλάχιστον ένα σύμπτωμα του «μετά-οξέους COVID συνδρόμου» (Post-Acute Covid Syndrome, PACS) ή συνδρόμου μακρόχρονου COVID (Long COVID-19 syndrome). Πρόκειται για μία συστάδα συμπτωμάτων που είτε εμμένουν αφότου η οξεία λοίμωξη έχει αποδράμει είτε προκύπτουν εκ νέου μετά από αυτή.
Τα πιο συχνά από αυτά είναι: εμμένον και σημαντικό αίσθημα κοπώσεως, δύσπνοια, διαταραχές συγκέντρωσης, διαταραχές ύπνου, ανοσμία, πονοκέφαλος, ψυχιατρικές διαταραχές κυρίως με τη μορφή γενικευμένης αγχώδους διαταραχής, επίμονος βήχας, πόνος στο στήθος, αρθραλγίες, μυϊκή αδυναμία κ.α. Όσον αφορά στη σοβαρότητα, τα συμπτώματα αυτά εμφανίζουν ένα φάσμα: από ήπια έως και πολύ σοβαρά που μπορεί ακόμα να προκαλούν αναπηρία και να επηρεάζουν έντονα την καθημερινότητα του ασθενούς.
Προς το παρόν, τα συμπτώματα αυτά δεν μπορούν να προβλεφθούν αποτελεσματικά, γι’ αυτό και η επιστημονική κοινότητα αρχίζει και επικεντρώνεται στην ανεύρεση προβλεπτικών και προγνωστικών παραγόντων του Long Covid συνδρόμου, ώστε να οδηγηθούμε από την πρόβλεψη του συνδρόμου στην αποτελεσματική θεραπεία και τελικά στην πρόληψή του.
• Πόσο διαρκούν τα συμπτώματα και ποιες περιπτώσεις ασθενών αφορά; Οι μελέτες έχουν δείξει πως υπάρχουν συγκεκριμένα ανθρώπων που ζουν με τα «κατάλοιπα» της νόσου;
Φαίνεται πως τα μακροπρόθεσμα συμπτώματα της νόσου ξεκινούν 4 βδομάδες έπειτα από την νόσηση και μπορεί να διαρκέσουν έως και περισσότερο από 12 μήνες, με την κόπωση, τη δύσπνοια, τις μυαλγίες και τις διαταραχές ύπνου να είναι τα συμπτώματα που φαίνεται να εμμένουν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα2.
Ορισμένοι ασθενείς φαίνεται πως παρουσιάζουν μεγαλύτερη επιρρέπεια στο σύνδρομο και είναι πιθανόν να εμφανίσουν τα συμπτώματα για πολύ μεγάλο διάστημα άνω του ενός χρόνου, χωρίς όμως να γνωρίζουμε ακόμα ποιο θα μπορούσε να είναι το ανώτατο χρονικό όριο αυτών. Όσον αφορά στα χαρακτηριστικά των ασθενών που είναι πιο πιθανόν να εμφανίσουν Long COVID-19 μερικά από αυτά φαίνεται να είναι: η σοβαρότητα της αρχικής λοίμωξης, εισαγωγή στο νοσοκομείο ή σε μονάδα εντατικής θεραπείας κατά την οξεία φάση της νόσου, ηλικία άνω των 40 ετών, ο μεγάλος αρχικός αριθμός συμπτωμάτων κατά την οξεία νόσο και η παρουσία κοπώσεως, πρώιμα κατά την λοίμωξη3–6.
• Με τα έως τώρα δεδομένα, το να βγάλουμε τον κορωνοϊό από τη ζωή μας είναι δύσκολο και σχεδόν αδύνατον, επισημαίνουν οι ειδικοί. Για πόσο ακόμα θα ζούμε με αυτόν και με ποιο τρόπο μπορούμε να αποτρέψουμε τον υψηλό αριθμό θανάτων που καταγράφεται σήμερα;
Τα τελευταία δύο χρόνια, ο ιός αυτός μεταδίδεται, αναπαράγεται και μεταλλάσσεται συνεχώς χρησιμοποιώντας τον άνθρωπο ως ξενιστή. Πλέον το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα έχει αναγνωρίσει κομμάτια του ιού και έχει ήδη προσαρμοστεί έτσι ώστε να μπορεί να αντιμετωπίζει τον ιό αυτό σε περίπτωση επόμενης επαφής με αυτόν. Από την άλλη μεριά ο ιός SARS-CoV-2 έχει περάσει από πολλά στάδια μεταλλάξεων με σκοπό να εξελιχθεί έτσι ώστε να μπορεί να μεταδίδεται αποτελεσματικά, να αναπαράγεται και να προκαλεί όλο και λιγότερες επιπτώσεις στον ξενιστή για να μπορεί στο μέλλον να ξανά μεταδοθεί και να επιβιώσει.
Αυτό που περιγράφω είναι μια αμοιβαία προσαρμογή ιού και ανθρωπίνου οργανισμού με σκοπό την «συμβίωση». Και αυτό πιστεύω πως θα συμβεί. Δηλαδή μοιάζει αρκετά πιθανό πλέον το σενάριο που θέλει τον ιό αυτό μόνιμο κομμάτι της ανθρώπινης ζωής χωρίς φυσικά να έχει καταστροφικές συνέπειες για αυτή. Η πρόληψη και αποτροπή της σοβαρής νόσου και των θανάτων φυσικά μπορεί να συμβεί σε ατομικό επίπεδο με τον εμβολιασμό.
• Η διάθεση των εμβολίων κατά του κορωνοϊού επέφερε τα επιθυμητά αποτελέσματα; Η πολυπόθητη «ανοσία της αγέλης» και η θωράκιση των εμβολιασμένων κατέδειξε πολλές αδυναμίες σε βάθος χρόνου. Τι πιστεύετε ότι πως δεν λειτούργησε σωστά ή τι χάσαμε στην πορεία της πανδημίας;
Η αποτελεσματικότητα του εμβολίου όσον αφορά αφενός τη μετάδοση τη νόσου COVID-19 αλλά και αφετέρου την μείωση της σοβαρής νόσησης και των θανάτων είναι πλέον ένα αδιαμφισβήτητο, ερευνητικά επιβεβαιωμένο γεγονός. Όμως, είναι γνωστό πως για να επιτευχθεί η ανοσία της αγέλης απαιτείται η ανοσοποίηση (είτε με φυσικό τρόπο όπως είναι η λοίμωξη, είτε με τεχνητό, όπως γίνεται με το εμβόλιο) ενός πληθυσμού στο σύνολό του.
Αρχικά, θα πρέπει να καταστεί σαφές πως όταν κάνουμε λόγο για «πληθυσμό» δεν το εννοούμε υπό τα στενά όρια μίας πόλης ή μίας χώρας. Αυτό θα είχε νόημα μόνο εάν τα σύνορα της χώρας ήταν κλειστά με αυστηρό περιορισμό στις μετακινήσεις εντός και εκτός αυτής. Έτσι, λαμβάνοντας υπόψιν τον αριθμό των διεθνών μετακινήσεων και την έκταση αυτών στις σύγχρονες κοινωνίες, γίνεται εύκολα αντιληπτό πως ο όρος «ανοσία της αγέλης» θα πρέπει να τροποποιηθεί/επεκταθεί έτσι ώστε να συμπεριλάβει το σύνολο των σύγχρονων ανθρωπίνων κοινωνιών παγκοσμίως.
Αυτό είναι ακριβώς και το σημείο στο οποίο η προσπάθεια επίτευξης ανοσίας της αγέλης απέτυχε: ενδεικτικά αναφέρω πως έως και τις 7 Απριλίου 2021 μόνο το 5% του παγκόσμιου πληθυσμού είχε λάβει τουλάχιστον μία δόση ενός εγκεκριμένου εμβολίου7. Έτσι, ακόμα και αν χώρες όπως το Ισραήλ, η Χιλή, το Ηνωμένο Βασίλειο και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν υψηλά ποσοστά δόσεων εμβολίου ανά αριθμό κατοίκων, όσο τα σύνορα είναι ανοικτά και επιτρέπουν μετακινήσεις (ακόμα και υπό όρους) η ανοσία της αγέλης είναι αδύνατο να επιτευχθεί όταν υπάρχουν χώρες με εξαιρετικά χαμηλή ή και σχεδόν ανύπαρκτη εμβολιαστική κάλυψη (όπως για παράδειγμα το Μάλι και η Ναμίμπια)7 και άρα νέοι ξενιστές για τον ιό.
• Εσχάτως στη μάχη κατά του κορωνοϊού προστέθηκαν και τα αντι-ιικά φάρμακα, προκειμένου να θωρακιστούν οι ασθενείς που διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο. Μπαίνουμε στην τελική ευθεία που ο ιός γίνεται ενδημικός; Πλέον διαθέτουμε ισχυρά «όπλα» στη μάχη κατά της πανδημίας;
Πράγματι, η μετάβαση από το στάδιο της πανδημίας/επιδημίας στην ενδημικότητα του ιού (σταθερή διατήρηση του παθογόνου στελέχους εντός του πληθυσμού, συχνά με μειωμένο επιπολλασμό της νόσου) συμβαίνει ήδη, αργά αλλά σταθερά. Επιτυγχάνεται αφενός με την επικράτηση ιικών στελεχών που είναι λιγότερο παθογόνα αλλά πιο μεταδοτικά (απαιτείται μικρότερη λοιμογόνος δόση για την μετάδοση τους από άνθρωπο σε άνθρωπο) και αφετέρου με την όλο και αυξανόμενη ικανότητα του ανοσοποιητικού συστήματος να τα αναγνωρίζει και να τα εξουδετερώνει αποτελεσματικά.
Έτσι, η αρχική φάση της εκθετικής αύξησης των κρουσμάτων θα δώσει τη θέση της σε μία φάση χαμηλού επιπολασμού με τον δείκτη R0 (ή πιο σωστά Reff, effective reproductive number) να ισούται κατά μέσο όρο με 1. Αυτή η φάση ονομάζεται ενδημία. Αν και αυτή η μετάβαση είναι καταδικασμένη να συμβεί, το πότε είναι δύσκολο να προβλεφθεί καθώς αποτελεί συνισταμένη πολλών μεταβλητών.
Όσον αφορά την φαρμακευτική θεραπεία, υπάρχουν 2 γενικές κατηγορίες φαρμάκων κατά του κορωνοϊού: α. Τα αντι-ιικά φάρμακα και β. Τα φάρμακα που είχαν ενδείξεις για άλλες παθήσεις και «επαναπροσδιορίστηκαν» για να χρησιμοποιηθούν έναντι του ιού (repurposed drugs). Από πρόσφατες μετα-αναλύσεις8–10 φαίνεται πως κάποια από αυτά μειώνουν την θνητότητα ή το ποσοστό εισαγωγής στο νοσοκομείο, την μονάδα εντατικής θεραπείας και την διασωλήνωση τον ασθενών με σοβαρή νόσο COVID-19, όπως για παράδειγμα, τα κορτικοστεροειδή, η Κολχικίνη, οι αναστολείς της Janus κινάσης (JAKi), μονοκλωνικά αντισώματα, αναστολείς της ιντερλευκίνης 6 (IL-6i)11 αλλά και νεότερα αντιιικά φάρμακα όπως τα molnupiravir12, Paxlovid13, ακόμα και το αντικαταθλιπτικό φάρμακο fluvoxamine14.
Βέβαια, επαναλαμβάνω πως η αποτελεσματικότητα των περισσότερων από αυτά αποτελεί αντικείμενο τρεχόντων ερευνών σε αντίθεση φυσικά με την αποτελεσματικότητα της πρόληψης της σοβαρής νόσου που επιτυγχάνεται με τον εμβολιασμό.
• Σύμφωνα με τα ευρήματα μελετών, η υποπαραλλαγή Όμικρον ΒΑ.2 είναι εγγενώς σημαντικά πιο μεταδοτική από την ΒΑ.1, ενώ διαθέτει ιδιότητες διαφυγής από την ανοσία οι οποίες μειώνουν περαιτέρω την προστασία που προσφέρει ο εμβολιασμός. Πρακτικά τι σημαίνει σε βάθος χρόνου για την πορεία της πανδημίας, εφόσον δεν υπάρξουν σημαντικές αλλαγές στο πεδίο των μεταλλάξεων;
Το στέλεχος SARS-CoV-2 Όμικρον (B.1.1.529) το οποίο αναγνωρίστηκε στην Νότια Αφρική στα τέλη του Νοεμβρίου του 2021, έχει ήδη παράγει άλλες 3 γενετικά διακριτές ιικές γενεαλογικές σειρές, τις BA.1, BA.2 and BA.3. Θα πρέπει να αναφερθεί πως το στέλεχος αυτό είναι το μοναδικό προς το παρόν που επιδεικνύει έναν τόσο μεγάλο αριθμό μεταλλάξεων σε σχέση με το αρχικό στέλεχος (στέλεχος Wuhan) στο γονίδιο που κωδικοποιεί την πρωτεΐνη «ακίδα» του Ιού (Spike protein).
Συγκεκριμένα, έχουν αναγνωρισθεί τουλάχιστον 30 μεταλλάξεις της πρωτεΐνης ακίδας και μάλιστα οι περισσότερες βρίσκονται σε μια περιοχή η οποία είναι υπεύθυνη για την πρόσδεση του ιού στον υποδοχέα ACE2, τον υποδοχέα δηλαδή που χρησιμοποιεί ο ιός για την εισχώρηση του στα ανθρώπινα κύτταρα15. Φαίνεται πως οι ίδιες μεταλλάξεις που κάνουν τον ιό πιο μεταδοτικό είναι και αυτές που μειώνουν την παθογονικότητά του, κάνοντας τον πιο ικανό να προσβάλλει το ανώτερο αναπνευστικό σύστημα παρά το κατώτερο αναπνευστικό και τους πνεύμονες και άρα να προκαλεί λιγότερο σοβαρή νόσο16. Όσον αφορά τα υποστελέχη του Όμικρον στελέχους, μία μελέτη παρατήρησης από τη Δανία, (η οποία βέβαια βρίσκεται ακόμα σε στάδιο προ-δημοσίευσης) έδειξε πως το υποστέλεχος ΒΑ.2 είναι περισσότερο μεταδοτικό από το ΒΑ.1.
Επιπρόσθετα, μια πρόσφατη μελέτη υπολογιστικής τοπογραφίας του ιού στην οποία χρησιμοποιήθηκαν τεχνητά νευρωνικά δίκτυα για τον υπολογισμό της μεταδοτικότητας και ανοσολογικής απόδρασης, έδειξε πως το υπο-στέλεχος αυτό έχει την δυναμική να επικρατήσει παγκοσμίως17. Φυσικά, απαιτούνται εκτενέστερες και πιο καλά σχεδιασμένες μελέτες για να αποφανθούμε με περισσότερη σιγουριά για την μεταδοτικότητα των νέων στελεχών. Είναι πολύ πιθανόν έως βέβαιο πως στελέχη σαν το B.1.1.529 θα υπάρξουν στο μέλλον πολλά, καθώς η πολύ χαμηλή παγκόσμια εμβολιαστική κάλυψη (ειδικότερα στις αναπτυσσόμενες χώρες) παρέχει το κατάλληλο υπόβαθρο στα ιικά στελέχη να εξελίσσονται και μέσω των τυχαίων μεταλλάξεων να παράγουν όλο και νέες ιικές γενεαλογικές σειρές.
• Τα τελευταία χρόνια η επιστημονική κοινότητα επικεντρώθηκε σχεδόν μονοθεματικά στην έρευνα για την καταστολή της πανδημίας. Στο πεδίο των καρδιαγγειακών νοσημάτων όπου εξειδικεύεστε, τι νεότερο γνωρίζουμε τόσο στον τομέα πρόληψης όσο και θεραπείας;
To 2020-2021 αποτέλεσε μία χρονιά πολλών εξελίξεων στον τομέα των καρδιαγγειακών παθήσεων. Ενδεικτικά αναφέρω μερικές: αρχικά, επετεύχθησαν σημαντικά βήματα προς την αποτελεσματική γονιδιακή θεραπεία μιας πολύ σοβαρής χρόνιας καρδιακής ασθένειας που ονομάζεται καρδιακή αμυλοείδωση και οφείλεται στην συσσώρευση μια κακοπτυχωμένης πρωτεΐνης, της Τρανσθυρετίνης. Επιστήμονες χρησιμοποίησαν την μέθοδο CRISPR-Cas9 (μέθοδος γονιδιακής αποσιώπησης) και κατάφεραν να μειώσουν τα επίπεδα Τρανσθυρετίνης στο αίμα 6 ασθενών 52-87% κατά μέσο όρο18.
Στον τομέα της φαρμακευτικής θεραπείας, ένα νέο φάρμακο, η σεμαγλουτίδη το οποίο παρασκευάστηκε με κύρια ένδειξη τον Σακχαρώδη Διαβήτη φάνηκε πως είναι αποτελεσματικό και έναντι της παχυσαρκίας και δύναται να μειώσει τους παράγοντες κινδύνου για καρδιαγγειακή νόσο19.
Τέλος, νέα οχήματα που ονομάζονται «κινητές μονάδες αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου» (Mobile Stroke Units) και είναι εξοπλισμένα με κινητό τομογραφικό σαρωτή (για τη διάγνωση τυχόν εγκεφαλικού επεισοδίου) και ειδική φαρμακευτική αγωγή για την άμεση και έγκαιρη αντιμετώπιση ενός αγγειακού επεισοδίου φάνηκε πως βελτίωσαν την αντιμετώπιση των ασθενών με οξύ αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο αποφρακτικού τύπου και μείωσαν τα επίπεδα αναπηρίας μετά από 90 μέρες, καταδεικνύοντας πόσο σημαντική είναι η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία στον τομέα αυτό20.
• Η ημέρα που οι γιατροί θα έχουν αντικατασταθεί από ένα μηχάνημα μπορεί να αργεί ακόμη αρκετά, όμως η συνεισφορά της τεχνητής νοημοσύνης στην ιατρική είναι ήδη υπαρκτή και μπορεί να αποδειχθεί κολοσσιαία στο άμεσο μέλλον. Ποια τα διδάγματα που έχουμε έως σήμερα και τι αναμένουμε στο εγγύς μέλλον;
Πράγματι, η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) παρεισφρέει όλο και περισσότερο στον ιατρικό τομέα. Real-time παρακολούθηση ασθενών από απόσταση μέσω εφαρμογής, μοντέλα υποβοήθησης διάγνωσης απεικονιστικών εξετάσεων, σχεδίαση βιολογικών μορίων με σκοπό την ανακάλυψη νέων φαρμάκων, αποτελεσματική διάγνωση και πρόληψη ασθενειών μέσω ανάλυσης πολλαπλών βιοδεικτών σε βιολογικά υγρά είναι λίγες από τις εφαρμογές της ΤΝ που αναπτύσσονται ραγδαία και θα αποτελέσουν μέρος της ιατρικής μεθόδου.
Ηδη στον τομέα της ιστοπαθολογίας και παθολογικής ανατομικής, για παράδειγμα, κατέστη δυνατή η διάγνωση διαφόρων ειδών καρκίνου από ιστοτεμάχια προς βιοψία. Προγράμματα ΤΝ χρησιμοποιώντας αλγοριθμικά μοντέλα αναγνώρισης της φυσιολογικής αρχιτεκτονικής των ιστών δύνανται να αναγνωρίσουν αποτελεσματικά περιοχές ιστικής ατυπίας (αρχόμενης κυτταρικής καρκινογένεσης) επιταχύνοντας έτσι την διαγνωστική διαδικασία21–24.
• Η μαζική φυγή των νέων γιατρών (brain drain) από τη χώρα μας λαμβάνει σοβαρές διαστάσεις, καθώς την τελευταία δεκαετία την Ελλάδα έχουν εγκαταλείψει περισσότεροι από 17.500 νέοι γιατροί. Εσάς, ποιοι λόγοι σας οδήγησαν στο εξωτερικό;
Αρχικά, θα έλεγα πως η ενασχόλησή μου με τον ερευνητικό τομέα αποτέλεσε το πρώτο και βασικότερο έναυσμα για την εργασία μου εκτός Ελλάδας. Η μεθοδολογία της έρευνας στηρίζεται βασικά στην διατύπωση ερευνητικών ερωτημάτων και έπειτα στον σχεδιασμό και υλοποίηση ερευνητικών πρωτοκόλλων με σκοπό την αποσαφήνιση των ερωτημάτων αυτών.
Η διαδικασία αυτή όμως στην ιατρική έρευνα είναι συχνά μακροχρόνια και σημαντικά δαπανηρή. Έτσι, είναι απαραίτητες δομές -κρατικές και μη- που στηρίζουν το υπέρογκο αυτό έργο. Συγκεκριμένα, στις Ηνωμένες Πολιτείες, το έτος 2018 καταναλώθηκαν για ιατρική. έρευνα 194.2 δισεκατομμύρια δολάρια, εκ των οποίων το 66.7% (129.5 δισ.) προήλθε από. ιδιωτικό τομέα και το 22.2% (43 δισ.) προήλθε από τον κρατικό μηχανισμό. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα αφενός την ραγδαία ερευνητική πρόοδο και αφετέρου την εισδοχή πολλών επιστημόνων από όλο τον κόσμο (Brain Gain).
Έτσι, στο περιβάλλον αυτό, οι προοπτικές επιστημονικής εξειδίκευσης και εξέλιξης είναι, θα έλεγα, απεριόριστες για έναν ιατρό-ερευνητή με δεδομένο πως και αυτός επιδεικνύει επιμονή, αφοσίωση και αγάπη για αυτό που κάνει.
- Ο Μιχάλης Σπανός είναι απόφοιτος της Ιατρικής Αθηνών και Ερευνητής του «Massachusetts General Hospital» που υπάγεται στο «Harvard Medical School»
References
1 Groff D, Sun A, Ssentongo AE, et al. Short-term and Long-term Rates of Postacute Sequelae of SARS-CoV-2 Infection: A Systematic Review. JAMA Netw Open 2021; 4. DOI:10.1001/jamanetworkopen.2021.28568.
2 Alkodaymi MS, Omrani OA, Fawzy NA, et al. Prevalence of post-acute COVID-19 syndrome symptoms at different follow-up periods: A systematic review and meta-analysis. Clin Microbiol Infect 2022; published online Feb. DOI:10.1016/j.cmi.2022.01.014.
3 Carvalho-Schneider C, Laurent E, Lemaignen A, et al. Follow-up of adults with noncritical COVID-19 two months after symptom onset. Clin Microbiol Infect 2021; 27. DOI:10.1016/j.cmi.2020.09.052.
4 Goërtz YMJ, Van Herck M, Delbressine JM, et al. Persistent symptoms 3 months after a SARS-CoV-2 infection: the post-COVID-19 syndrome? ERJ Open Res 2020; 6. DOI:10.1183/23120541.00542-2020.
5 Jacobson KB, Rao M, Bonilla H, et al. Patients With Uncomplicated Coronavirus Disease 2019 (COVID-19). Have Long-Term Persistent Symptoms and Functional Impairment. Similar to Patients with Severe COVID-19: A Cautionary Tale During a Global Pandemic. Clin Infect Dis 2021; 73. DOI:10.1093/cid/ciab103.
6 Stavem K, Ghanima W, Olsen MK, Gilboe HM, Einvik G. Prevalence and determinants of fatigue after covid-19 in non-hospitalized subjects: A population-based study. Int J Environ Res Public Health 2021; 18. DOI:10.3390/ijerph18042030.
7 Mathieu E, Ritchie H, Ortiz-Ospina E, et al. A global database of COVID-19 vaccinations. Nat Hum Behav 2021; 5. DOI:10.1038/s41562-021-01122-8.
8 Siemieniuk RAC, Bartoszko JJ, Ge L, et al. Drug treatments for covid-19: Living systematic review and network meta-Analysis. BMJ 2020; 370. DOI:10.1136/bmj.m2980.
9 Lamontagne F, Agoritsas T, MacDonald H, et al. A living WHO guideline on drugs for covid-19. BMJ 2020; 370. DOI:10.1136/bmj.m3379.
10 Kotecha P, Light A, Checcucci E, et al. Repurposing of drugs for Covid-19: a systematic review and meta-analysis. Panminerva Med 2020. DOI:10.23736/s0031-0808.20.04024-0.
11 Lim PC, Wong KL, Rajah R, et al. Comparing the efficacy of tocilizumab with corticosteroid therapy in treating COVID-19 patients: a systematic review and meta-analysis. DARU J Pharm Sci 2022; published online Jan 27. DOI:10.1007/s40199-021-00430-8.
12 Fischer W, Eron JJ, Holman W, et al. Molnupiravir, an Oral Antiviral Treatment for COVID-19. medRxiv Prepr Serv Heal Sci 2021. DOI:10.1101/2021.06.17.21258639.
13 Wen W, Chen C, Tang J, et al. Efficacy and safety of three new oral antiviral treatment (molnupiravir, fluvoxamine and Paxlovid) for COVID-19：a meta-analysis. Ann Med 2022; 54: 516–23.
14 Reis G, dos Santos Moreira-Silva EA, Silva DCM, et al. Effect of early treatment with fluvoxamine on risk of emergency care and hospitalisation. among patients with COVID-19: the TOGETHER randomised, platform clinical trial. Lancet Glob Heal 2022; 10. DOI:10.1016/S2214-109X(21)00448-4.
15 Araf Y, Akter F, Tang Y, et al. Omicron variant of SARS‐CoV‐2: Genomics, transmissibility, and responses to current COVID‐19 vaccines. J Med Virol 2022; published online Jan 23. DOI:10.1002/jmv.27588.
16 Wolter N, Jassat W, Walaza S, et al. Early assessment of the clinical severity of the SARS-CoV-2 omicron variant in South Africa: a data linkage study. Lancet 2022; 399: 437–46.
17 Chen J, Wei G-W. Omicron BA.2 (B.1.1.529.2): high potential to becoming the next dominating variant. ArXiv 2022; published online Feb 10.
18 Gillmore JD, Gane E, Taubel J, et al. CRISPR-Cas9 In Vivo Gene Editing for Transthyretin Amyloidosis. N Engl J Med 2021; 385. DOI:10.1056/nejmoa2107454.
19 Wilding JPH, Batterham RL, Calanna S, et al. Once-Weekly Semaglutide in Adults with Overweight or Obesity. N Engl J Med 2021; 384. DOI:10.1056/nejmoa2032183.
20 Grotta JC, Yamal J-M, Parker SA, et al. Prospective, Multicenter, Controlled Trial of Mobile Stroke Units. N Engl J Med 2021; 385. DOI:10.1056/nejmoa2103879.
21 Fu Y, Jung AW, Torne RV, et al. Pan-cancer computational histopathology reveals mutations, tumor composition and prognosis. Nat Cancer 2020; 1. DOI:10.1038/s43018-020-0085-8.
22 Campanella G, Hanna MG, Geneslaw L, et al. Clinical-grade computational pathology using weakly supervised deep learning on whole slide images. Nat Med 2019; 25. DOI:10.1038/s41591-019-0508-1.
23 Jackson HW, Fischer JR, Zanotelli VRT, et al. The single-cell pathology landscape of breast cancer. Nature 2020; 578. DOI:10.1038/s41586-019-1876-x.
24 Kather JN, Pearson AT, Halama N, et al. Deep learning can predict microsatellite instability directly from histology in gastrointestinal cancer. Nat Med 2019; 25. DOI:10.1038/s41591-019-0462-y.
Κάντε like στη σελίδα μας στο facebook για να μαθαίνετε όλα τα νέα
