- Γράφει η Ερασμία Κιαπέκου
Η παχυσαρκία θεωρείται μία χρόνια και υποτροπιάζουσα νόσος και σχετίζεται με σημαντικό αριθμό μεταβολικών και μη παθήσεων. Καθορίζεται από έναν απλό δείκτη, το δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) που ορίζεται ως το βάρος του ατόμου σε κιλά διαιρούμενο με το τετράγωνο του ύψους σε μέτρα (kg/m2).
Η συχνότητα της παχυσαρκίας τα τελευταία σαράντα χρόνια έχει τριπλασιαστεί τόσο στους ενήλικες, όσο και στα παιδιά, με 650 εκατομμύρια παχύσαρκους ενήλικες (ΔΜΣ>30kg/m2) και 100 εκατομμύρια παιδιά παγκοσμίως, ενώ το ποσοστό των υπέρβαρων ενηλίκων αντίστοιχα (ΔΜΣ 25-29,9kg/m2), αγγίζει τα 1.6 δισεκατομμύρια.
Η παχυσαρκία των ενηλίκων αφενός σχετίζεται με αυξημένη νοσηρότητα και θνησιμότητα, δεδομένου ότι τα παχύσαρκα άτομα παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης παθήσεων όπως ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, η υπέρταση, τα καρδιαγγειακά νοσήματα, η υπνική άπνοια και ο καρκίνος σε σχέση με τα άτομα κανονικού βάρους. Η παιδική παχυσαρκία αφετέρου, θεωρείται μία από τις σημαντικότερες προκλήσεις της δημόσιας υγείας αφού το 50% περίπου των παχύσαρκων παιδιών θα είναι παχύσαρκοι ως έφηβοι και το 70% των παχύσαρκων εφήβων θα είναι παχύσαρκοι στην ενήλικη ζωή τους.
Κίνδυνος ανάπτυξης νοσημάτων
Ενώ ο δείκτης μάζας σώματος αποτελεί τον πιο διαδεδομένο τρόπο ταξινόμησης της παχυσαρκίας για το καθορισμό του κινδύνου ανάπτυξης νοσημάτων, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, σημαντικό επίσης ρόλο παίζει η κατανομή λίπους στο σώμα. Το πλεονάζον λίπος συγκεντρώνεται κυρίως στην κοιλιακή χώρα, στους γλουτούς και τους μηρούς ως υποδόριο λίπος, αλλά αποθηκεύεται και γύρω από τα εσωτερικά όργανα ως σπλαχνικό λίπος.
Το κοιλιακό λίπος φαίνεται ότι σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο μεταβολικών νοσημάτων σε σχέση με το λίπος που συγκεντρώνεται στους γλουτούς και τους μηρούς, επομένως η μέτρηση της περιφέρειας της μέσης και ο λόγος περιφέρεια μέσης προς περιφέρεια ισχίων αποτελούν πιο αντιπροσωπευτικούς δείκτες του πραγματικού λίπους του ατόμου σε σχέση με μόνο τον ΔΜΣ και σε συνδυασμό με τον ΔΜΣ προσφέρουν επιπλέον πληροφορίες για τον υπολογισμό του κινδύνου μεταβολικών νοσημάτων.
Στην ανάπτυξη της παχυσαρκίας συμμετέχουν παράγοντες περιβαλλοντικοί, κοινωνικοί, ψυχολογικοί, γενετικοί και επιγενετικοί, στις περισσότερες όμως περιπτώσεις η παχυσαρκία σχετίζεται με αυξημένη λήψη τροφής και καθιστική ζωή. Επιδημιολογικά στοιχεία υποστηρίζουν ότι δίαιτα πλούσια σε λιπαρά και ζάχαρη σχετίζεται με παχυσαρκία, όπως και η υπερφαγία, δηλαδή η κατανάλωση μεγάλης ποσότητας φαγητού.
Σε πολλές μελέτες, το μοτίβο των πέντε μικρών γευμάτων την ημέρα σχετίζεται με μικρό κίνδυνο αύξησης βάρους και η βασική εξήγηση αυτού είναι μικρότερη έκκριση ινσουλίνης. Λιγότερα γεύματα την ημέρα όμως δεν οδηγούν απαραίτητα σε αύξηση βάρους. Φαίνεται ότι και ο συνολικός αριθμός θερμίδων παίζει σημαντικό ρόλο, καθώς μειωμένες θερμίδες ημερησίως έστω και με λιγότερα γεύματα μπορεί να είναι επωφελείς. Πρόσφατες μελέτες αναφέρουν μεγαλύτερη αύξηση της παχυσαρκίας στους άνδρες σε σχέση με τις γυναίκες και η διαφορά αυτή εξηγείται από γενετικούς, κοινωνικούς, οικονομικούς και συμπεριφορικούς παράγοντες. Οι άνδρες ανησυχούν λιγότερο για την αύξηση βάρους αλλά και για την εμφάνισή τους από τις γυναίκες, ενώ υπάρχει και διαφορετική κατανομή λίπους στα δύο φύλα.
Σπλαχνικό και υποδόριο λίπος
Στους άνδρες το λίπος είναι κυρίως σπλαχνικό, ενώ στις προεμμηνοπαυσιακές γυναίκες είναι κυρίως υποδόριο. Αυτή η διαφορά εξηγεί ως ένα βαθμό τον αρνητικό αντίκτυπο της παχυσαρκίας στην συχνότητα των καρδιαγγειακών νοσημάτων στους άνδρες σε σχέση με τις γυναίκες πριν την εμμηνόπαυση. Δευτεροπαθή αίτια παχυσαρκίας, δηλαδή παθήσεις ή λήψη φαρμάκων που επηρεάζουν το βάρος και μπορεί να οδηγήσουν ακόμη και σε σημαντική αύξηση αυτού, αν και σπάνια, πρέπει να λαμβάνονται πάντα υπόψιν και να αποκλείονται. Μεταξύ αυτών των παθήσεων περιλαμβάνονται η υποθαλαμική παχυσαρκία, το σύνδρομο Cushing και η ανεπάρκεια αυξητικής ορμόνης. Ο υποθυρεοειδισμός επίσης σχετίζεται με αύξηση βάρους συνήθως μικρή, ενώ παρότι το 50% των γυναικών με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών είναι παχύσαρκες το ίδιο το σύνδρομο δεν προκαλεί αύξηση βάρους. Συγκεκριμένα φάρμακα αποτελούν συχνά αίτια αύξησης βάρους, όπως η ινσουλίνη, οι σουλφονυλουρίες, τα γλυκοκορτικοειδή και τα αντιψυχωσικά φάρμακα, ενώ και η διακοπή του καπνίσματος σχετίζεται με αύξηση βάρους.
Τέλος, στοιχεία μελετών ανάλυσης του γονιδιώματος υποστηρίζουν την ύπαρξη γενετικής προδιάθεσης για παχυσαρκία, αφού έχουν αναγνωριστεί χρωμοσωμικές περιοχές και γονίδια που σχετίζονται με την ανάπτυξή της.
Μείωση θερμίδων
Οι αλλαγές στον τρόπο ζωής που περιλαμβάνουν την μείωση των ημερήσιων θερμίδων και την αύξηση της φυσικής δραστηριότητας αποτελούν την πρώτης γραμμής προσέγγιση στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας. Η διατήρηση όμως αυτού του τρόπου ζωής μακροχρονίως καθώς και η απώλεια βάρους που τον συνοδεύει είναι απαιτητική και δύσκολη διαδικασία και συχνά ανεπαρκής. Επομένως, σημαντική θέση στην μείωση του βάρους έχουν και φάρμακα που στοχεύουν σε συγκεκριμένα βιολογικά μονοπάτια. Υπάρχει αυξανόμενο ενδιαφέρον για φαρμακευτικές θεραπείες που οδηγούν σε απώλεια βάρους και επομένως σε μείωση της συχνότητας της παχυσαρκίας και των νοσημάτων που σχετίζονται με αυτήν.
Σύμφωνα με τις περισσότερες κατευθυντήριες οδηγίες η αντιμετώπιση της παχυσαρκίας με φάρμακα αποτελεί δεύτερης γραμμής αντιμετώπιση μετά τις αλλαγές του τρόπου ζωής. Ο αμερικανικός οργανισμός φαρμάκων (FDA) έχει εγκρίνει 4 φαρμακευτικές θεραπείες για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας [Ορλιστάτη, Φεντερμίνη / Τοπιραμάτη, Ναλτρεξόνη / Βουπροπιόνη, Λιραγλουτίδη], ενώ ο ευρωπαϊκός οργανισμός φαρμάκων (EMA) 3 φαρμακευτικές θεραπείες παχυσαρκίας [Ορλιστάτη, Ναλτρεξόνη / Βουπροπιόνη, Λιραγλουτίδη].
Η Ορλιστάτη, είναι ένας εκλεκτικός αναστολέας της παγκρεατικής λιπάσης που μειώνει την απορρόφηση λίπους από το έντερο χωρίς να επηρεάζει την όρεξη και οδηγεί σε μικρή απώλεια βάρους.
Η Ναλτρεξόνη / Βουπροπιόνη είναι συνδυασμός δύο φαρμάκων που κάθε ένα χωριστά χρησιμοποιούνται για άλλες παθήσεις από το 1980. Oι δύο ουσίες δρουν συνεργικά αυξάνοντας τον κορεσμό και οδηγούν σε μειωμένη λήψη φαγητού και σε αυξημένη κατανάλωση ενέργειας.
Η Φεντερμίνη / Τοπιραμάτη είναι συνδυασμός δύο φαρμάκων. Η φεντεραμίνη μειώνει την όρεξη μέσω διέγερσης της έκκρισης νορεπινεφρίνης, ενώ ο μηχανισμός μείωσης της όρεξης από την τοπιραμάτη δεν είναι ξεκάθαρος. Ο συγκεκριμένος συνδυασμός δεν είναι εγκεκριμένος στην Ευρώπη.
Η Λιραγλουτίδη είναι ένα ενέσιμο παρόμοιο με το γλουκαγόνο πεπτίδιο-1 που εγκρίθηκε ως φάρμακο αντιμετώπισης της παχυσαρκίας το 2014. Είχε προηγηθεί η έγκρισή του σε μικρότερη δόση από αυτή της παχυσαρκίας το 2009 για την αντιμετώπιση του σακχαρώδους διαβήτη τύπου 2. Το συγκεκριμένο φάρμακο προκαλεί μεταγευματικό κορεσμό μέσω διέγερσης του υποθαλάμου, καθυστερεί την κένωση του στομάχου και μειώνει την όρεξη δρώντας σε κέντρα του εγκεφάλου.
Φάρμακα εγκεκριμένα για άλλες παθήσεις, κυρίως για το σακχαρώδη διαβήτη 2 φαίνεται πως βοηθούν την απώλεια βάρους, ενώ σε ερευνητικό στάδιο βρίσκονται αρκετά ανάλογα και ανταγωνιστές ορμονών και νευροπεπτιδίων με υποσχόμενα έως τώρα αποτελέσματα. Όσο περισσότερο κατανοούμε την παθογένεση της παχυσαρκίας και τις σχετιζόμενες με αυτήν ορμονικές διαταραχές τόσο περισσότερα φάρμακα θα αναπτυχθούν για τη αντιμετώπισή της.
Φαρμακευτικές θεραπείες
Αν οι φαρμακευτικές θεραπείες δεν οδηγήσουν σε ικανοποιητική απώλεια βάρους, η αντιμετώπιση της παχυσαρκίας γίνεται με χειρουργικές μεθόδους. Η βαριατρική χειρουργική (χειρουργική επέμβαση απώλειας βάρους) είναι την τελευταία δεκαετία ιδιαίτερα δημοφιλής με την διενέργεια παγκοσμίως τουλάχιστον μισού εκατομμυρίου επεμβάσεων ανά έτος και συνιστάται σε ασθενείς με ΔΜΣ >40 kg/m2 και με >35 kg/m2 εφόσον υπάρχει πάθηση σχετιζόμενη με το βάρος, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης. Τα βαριατρικά χειρουργεία οδηγούν σε απώλεια βάρους μέσω περιορισμού του μεγέθους του στομάχου, μέσω δυσαπορρόφησης θρεπτικών συστατικών ή μέσω μεικτού μηχανισμού περιορισμού και δυσαπορρόφησης. Οι πιο συχνές βαριατρικές επεμβάσεις είναι ο γαστρικός δακτύλιος, το γαστρικό μανίκι και η γαστρική παράκαμψη.
Η παχυσαρκία επηρεάζει την ποιότητα ζωής και σχετίζεται με σημαντικές χρόνιες παθήσεις και παρόλο που η συχνότητά της παγκοσμίως αυξάνεται, ολοένα και περισσότερες θεραπευτικές επιλογές είναι διαθέσιμες, οι οποίες βελτιώνουν την αντιμετώπιση των ασθενών με παχυσαρκία και των σχετιζόμενων με αυτήν νόσων.
Ερασμία Κιαπέκου
Ενδοκρινολόγος
Κάντε like στη σελίδα μας στο facebook για να μαθαίνετε όλα τα νέα
