«Η έρευνα, όπως και η ζωή, είναι μια συνεχής προσπάθεια με στόχο την διαλεύκανση ερευνητικών ερωτημάτων που συνεχώς προκύπτουν» όπως τονίζει μιλώντας στο The Doctor, ο κ. Νεκτάριος Ταβερναράκης, υπογραμμίζοντας πως «Είχα την τύχη να νιώσω, αρκετές φορές, τη συγκίνηση της ανακάλυψης αλλά και την απογοήτευση της αποτυχίας. Θα έλεγα ότι η δίψα για την έρευνα και την ανακάλυψη όχι μόνο δε μειώνεται, με το πέρασμα του χρόνου, αλλά αυξάνεται».
- Συνέντευξη / Κοσμάς Ζακυνθινός
• Κύριε Ταβερναράκη, πρόσφατα αναλάβατε καθήκοντα Προέδρου στο Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας (European Institute of Innovation & Technology – EIT). Ποιες είναι οι άμεσες προτεραιότητες αλλά και οι στόχοι σας; Τι αλλάζει στον Οργανισμό;
Το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας (European Institute of Innovation and Technology, ΕΙΤ) αποτελεί τμήμα του Πυλώνα 3 «Καινοτόμος Ευρώπη» (Innovative Europe) του προγράμματος πλαισίου της Ευρωπαϊκής aΕπιτροπής «Ορίζοντας Ευρώπη», και έχει στόχο να στηρίξει τις κοινότητες καινοτομίας σε όλη την Ευρώπη. Αυτό καθίσταται εφικτό μέσω των «Kοινοτήτων Γνώσης και Καινοτομίας» “Knowledge and Innovation Communities” (KICs) που ιδρύει. Το ΕΙΤ στηρίζει τους πυλώνες του «τριγώνου της γνώσης», ενός εργαλείου που σχετίζεται με την εκπαίδευση, δηλαδή τα Πανεπιστήμια, την έρευνα, δηλαδή τα Ερευνητικά Κέντρα, και τις εταιρείες που τελικά θα αξιοποιήσουν την εκπαίδευση και την έρευνα, και θα εισάγουν την καινοτομία στην αγορά.
Βασική προτεραιότητά μου αποτελεί η περαιτέρω ανάδειξη των δράσεων του ΕΙΤ.
Η διασύνδεση των επιχειρήσεων με την έρευνα και την εκπαίδευση είναι ουσιαστικός μοχλός για την οικονομική ανταγωνιστικότητα σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Ένας τέτοιος προσανατολισμός μπορεί, μεταξύ άλλων, να συνεισφέρει στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας υψηλής εξειδίκευσης, συγκρατώντας πολύτιμο ανθρώπινο δυναμικό εντός των Ευρωπαϊκών συνόρων, και λειτουργώντας ανασχετικά στο “brain drain” και το “brain waste”. Θεωρώ σημαντικό οι κοινωνίες να αντιληφθούν ότι οδηγό μιας αποτελεσματικής πολιτικής βιώσιμης ανάπτυξης αποτελούν η συνέπεια και η συνέχεια πολιτικών ενίσχυσης της έρευνας και της καινοτομίας, της επιχειρηματικής εξωστρέφειας και της ενίσχυσης της νεοφυούς επιχειρηματικότητας, κυρίως μέσω σταθερών χρηματοδοτήσεων. Με τον τρόπο αυτό διασφαλίζεται η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη προβλεψιμότητα και ο ασφαλής ερευνητικός σχεδιασμός.
• Είστε ο πρώτος και μοναδικός Έλληνας που εκλέγεται Πρόεδρος του EIT, έχοντας διανύσει μια λαμπρή επιστημονική και διοικητική πορεία. Ποια θεωρείτε ως τα σημαντικότερα σημεία συμβολής σας στην επιστημονική έρευνα και την προώθηση της αριστείας, αλλά και της καινοτομίας;
Η έρευνα, όπως και η ζωή, είναι μια συνεχής προσπάθεια με στόχο την διαλεύκανση ερευνητικών ερωτημάτων που συνεχώς προκύπτουν. Έτσι, δεν θα μπορούσα να ξεχωρίσω κάτι συγκεκριμένο. Είχα την τύχη να νιώσω, αρκετές φορές, τη συγκίνηση της ανακάλυψης αλλά και την απογοήτευση της αποτυχίας. Θα έλεγα ότι η δίψα για την έρευνα και την ανακάλυψη όχι μόνο δε μειώνεται, με το πέρασμα του χρόνου, αλλά αυξάνεται. Έχω την τύχη να είμαι Μέλος του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), που είναι το μεγαλύτερο ερευνητικό ίδρυμα της Ελλάδας. Το Ίδρυμα διαθέτει 9 Ερευνητικά Ινστιτούτα, 1.550 μέλη, υπερσύγχρονες υποδομές, προσωπικό υψηλών δεξιοτήτων και εξειδίκευσης και πολυάριθμες διεθνείς διακρίσεις.
Μάλιστα, οι ερευνητές του Ιδρύματος πετυχαίνουν να διεξάγουν έρευνα αντίστοιχη εκείνης που γίνεται σε φημισμένα ακαδημαϊκά και ερευνητικά ιδρύματα του εξωτερικού, να εξασφαλίζουν εξαιρετικά ανταγωνιστικές χρηματοδοτήσεις, να δημοσιεύουν στα καλύτερα διεθνή επιστημονικά περιοδικά, με υψηλότατη απήχηση, και να τιμώνται με ιδιαίτερα σημαντικές διακρίσεις. Θεωρώ σημαντικό να δραστηριοποιούμαι σε ένα περιβάλλον όπως το ΙΤΕ, καθώς οι προτεραιότητες του Ιδρύματος σχετίζονται με την αξιοποίηση της έρευνας προς όφελος της Κοινωνίας, μέσω της ανάπτυξης καινοτόμων υπηρεσιών και προϊόντων. Προς την κατεύθυνση αυτή, το ΙΤΕ έχει δημιουργήσει ειδικές δομές, όπως το Επιστημονικό και Τεχνολογικό Πάρκο Κρήτης και το Δίκτυο Μεταφοράς Τεχνολογίας ΠΡΑΞΗ. Μάλιστα, η πρωτοποριακή έρευνα και η τεχνογνωσία που παράγονται στο ΙΤΕ, έχουν οδηγήσει στη δημιουργία περισσότερων από 45 εταιρειών τεχνοβλαστών (spin-offs) που αναπτύσσουν καινοτόμα προϊόντα και υπηρεσίες.
• H υψηλού επιπέδου έρευνα που διεξάγεται στο ΙΤΕ και το Πανεπιστήμιο Κρήτης κατά πόσο αποτέλεσαν «διαβατήριο» για τα νέα σας καθήκοντα; Πέραν των «εξαιρέσεων», ποιο το επίπεδο έρευνας στην Ελλάδα και τι πιστεύετε ότι θα έπρεπε να αλλάξει στη χώρα μας;
Οι Έλληνες επιστήμονες που δραστηριοποιούνται σε Ελληνικά Ερευνητικά Κέντρα και Πανεπιστήμια πετυχαίνουν να διεξάγουν έρευνα αντίστοιχη εκείνης που γίνεται σε φημισμένα ακαδημαϊκά και ερευνητικά ιδρύματα του εξωτερικού, να εξασφαλίζουν εξαιρετικά ανταγωνιστικές χρηματοδοτήσεις, να δημοσιεύουν στα καλύτερα διεθνή επιστημονικά περιοδικά, με υψηλότατη απήχηση, και να τιμώνται με ιδιαίτερα σημαντικές διακρίσεις. Τα παραπάνω αποδεικνύουν ότι είναι εφικτό να γίνει έρευνα με αξιώσεις και στην Ελλάδα. Διαθέτουμε δηλαδή, όπως τους αποκαλούμε, «θύλακες αριστείας» στη Χώρα.
Ωστόσο, υπάρχουν κρίσιμα σημεία στα οποία η Ελλάδα μπορεί να εστιαστεί ώστε να διασφαλίσει ένα σταθερό αναπτυξιακό σχεδιασμό στον τομέα της έρευνας και της καινοτομίας. Μεταξύ άλλων είναι η συντονισμένη προσπάθεια για την ανάσχεση του «brain drain» και του «brain waste», και η δημιουργία ενός ευνοϊκού θεσμικού πλαισίου που να απλοποιεί και να διευκολύνει την ερευνητική δραστηριότητα και την αξιοποίηση αυτής, μέσω της προώθησης της νεοφυούς επιχειρηματικότητας σε Ερευνητικά Κέντρα και Πανεπιστήμια. Στόχος των δράσεων αυτών είναι να ενθαρρύνουν τους νέους επιστήμονες να παραμείνουν και να πραγματοποιήσουν την έρευνά τους στην Ελλάδα, συμβάλλοντας έτσι στον περιορισμό της φυγής τους στο εξωτερικό.
Η Ελλάδα, είναι πολύ σημαντικό, ειδικά στην εποχή των οικονομικών προκλήσεων που διανύουμε, να αξιοποιήσει τις δομές και τις ευκαιρίες που διαμορφώνονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο, μέσω μηχανισμών στήριξης της έρευνας και της τεχνολογικής καινοτομίας που έχει δημιουργήσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν το EIT, αλλά και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Καινοτομίας (European Innovation Council, EIC), που ιδρύθηκε πρόσφατα, ως ένα από τα όργανα χρηματοδότησής του επόμενου προγράμματος Πλαισίου «Ορίζοντας Ευρώπη», το οποίο έχει ήδη ξεκινήσει την πιλοτική λειτουργία του. Είμαι αισιόδοξος καθώς γίνονται προσπάθειες και έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος για τη διαμόρφωση ενός κατάλληλου πλαισίου στο χώρο της έρευνας και της καινοτομίας στην Ελλάδα. Έτσι, πιστεύω ότι με τη συνεργασία όλων των εμπλεκομένων μερών θα μπορέσει να διαμορφωθεί το κατάλληλο νομικό πλαίσιο, το οποίο θα οδηγήσει το εκπαιδευτικό και το ερευνητικό οικοσύστημα της Xώρας μας στην επόμενη μέρα.
• Το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας αποτελεί μια μοναδική πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με στόχο την ενίσχυση της καινοτομίας στην Ευρώπη. Τι έχει αλλάξει σε επίπεδο καινοτομίας και επιχειρηματικότητας τα τελευταία χρόνια;
Η ενδυνάμωση της τεχνολογικής καινοτομίας αποτελεί, πλέον, μια από τις πιο σημαντικές προτεραιότητες της αναπτυξιακής πολιτικής των χωρών της Ευρώπης. Η πανδημία COVID-19 κατέστησε σαφές ότι οι παγκόσμιες πολιτικές στρατηγικές θα πρέπει να θέτουν ως προτεραιότητα την επένδυση στην έρευνα και την καινοτομία. Για παράδειγμα, τα αποτελέσματα της έρευνας στον τομέα των βιοεπιστημών διαφύλαξαν και συνεχίζουν να προστατεύουν την ανθρωπότητα από απρόβλεπτες απειλές, όπως τον ιό SARS-CoV-2. Είναι αξιοθαύμαστο ότι σε ιδιαίτερα μικρό χρονικό διάστημα καταφέραμε να χαρακτηρίσουμε ικανοποιητικά τον ιό και τον τρόπο λειτουργίας του, με αποτέλεσμα η επιστήμη να θέτει πλέον στη διάθεση της ανθρωπότητας αποτελεσματικά εμβόλια και θεραπείες.
Μάλιστα, η πρωτοποριακή έρευνα και η τεχνογνωσία που έχει παραχθεί σε ερευνητικά Ιδρύματα, όπως το ΙΤΕ, οδήγησαν στη δημιουργία νεοφυών επιχειρήσεων που αναπτύσσουν καινοτόμα προϊόντα για την ανίχνευση και την πρόληψη του κορωνοϊού. Αυτό είναι πραγματικά εκπληκτικό και αποτελεί περίτρανη απόδειξη της δύναμης και της αξίας της επιστημονικής έρευνας. Ας μην ξεχνάμε ότι η τεχνολογική πρόοδος που οδηγεί στην νέα εποχή της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης είναι αποτέλεσμα αξιοποίησης βασικής έρευνας που διεξήχθη πριν από δεκαετίες. Έτσι λοιπόν, είναι σημαντικό οι κοινωνίες να ενισχύσουν πολιτικές ενίσχυσης της έρευνας και της καινοτομίας.
• Στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζοντας Ευρώπη» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ποιοι οι πόροι που διαχειρίζεται το EIT και σε ποιες δράσεις κατανέμονται;
Στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζοντας Ευρώπη», το EIT διαχειρίζεται πόρους που υπερβαίνουν τα 2.9 δισ. ευρώ. Βασική προτεραιότητα του EIT είναι η διασύνδεση και η συνεργασία των επιχειρήσεων, των ακαδημαϊκών και των ερευνητικών ιδρυμάτων (Τρίγωνο της Γνώσης), με στόχο τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος που ευνοεί την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα στην Ευρώπη. Προς την κατεύθυνση αυτή, το EIT έχει δημιουργήσει 8 «Κοινότητες Γνώσης και Καινοτομίας» (KICs), κάθε μια εκ των οποίων εστιάζει στην εξεύρεση λύσεων σε μια συγκεκριμένη παγκόσμια πρόκληση. Τα KICs σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, τη βιώσιμη ενέργεια, τις ψηφιακές τεχνολογίες, την υγιή διαβίωση και ενεργό γήρανση, τις πρώτες ύλες, τα τρόφιμα για το μέλλον, τις έξυπνες, οικολογικές αστικές μεταφορές και την ευρωπαϊκή μεταποιητική βιομηχανία. Σήμερα, 2 ακόμα KICs βρίσκονται υπό ίδρυση: το πρώτο στο χώρο του πολιτισμού και των τεχνών, και το δεύτερο σε θέματα προστασίας των υδάτινων πόρων, της ναυτιλίας και των θαλάσσιων οικοσυστημάτων.
• Μέχρι σήμερα, το ΕΙΤ έχει δημιουργήσει 8 Κοινότητες Καινοτομίας, περισσότερους από 200 κόμβους καινοτομίας σε ολόκληρη την Ευρώπη, έχει υποστηρίξει περισσότερες από 3.800 νεοφυείς επιχειρήσεις. Τι σημαίνει πρακτικά όσον αφορά τις νέες θέσεις εργασίας;
Το ΕΙΤ είναι ένα μοναδικό εργαλείο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το οποίο σχεδιάστηκε έτσι ώστε να υπάρχει στοχευμένη στήριξη δραστηριοτήτων που αφορούν τη στρατηγική ανάπτυξης της καινοτομίας σε ολόκληρη την Ευρώπη, αλλά και σε όλο τον κόσμο. Μέσω των δράσεων του έχουν εξασφαλιστεί αρκετά σημαντικά οφέλη, όπως η δημιουργία περισσότερων από 13.000 θέσεων εργασίας. Το Ινστιτούτο παρέχει υποστήριξη σε εταιρείες που στη συνέχεια αναπτύσσονται και παράγουν κεφάλαιο, αποφέροντας πολλαπλά οφέλη στο οικοσύστημα καινοτομίας της Ευρώπης. Ως παράδειγμα θα αναφέρω τις εταιρείες “Unicorns”, δηλαδή εταιρείες οι οποίες ξεπέρασαν σε αξία το 1 δισεκατομμύριο ευρώ, ενώ ξεκίνησαν ως μικρές, νεοφυείς Start Ups. Αυτό είναι ένα μόνο από τα παραδείγματα που σχετίζονται με τη λειτουργία των KICs. Μάλιστα, όσον αφορά την Ελλάδα, παρόλο που η συμμετοχή της Χώρας ξεκίνησε κάπως διστακτικά, πρόσφατα έχει εκτοξευτεί. Υπάρχουν πολλές ελληνικές εταιρείες, οι οποίες έχουν εξασφαλίσει στήριξη από τα KICs του ΕΙΤ, στα οποία συμμετέχει η Ελλάδα.
• Δεδομένων των ιδιαιτεροτήτων της εποχής που διανύουμε, πώς μπορούν οι φιλοδοξίες του EIT για ενίσχυση της ψηφιακής και πράσινης μετάβασης της Ευρώπης να πάρουν «σάρκα και οστά»;
Κύρια φιλοδοξία του EIT αποτελεί η ενίσχυση της ψηφιακής και πράσινης μετάβασης της Ευρώπης. Ένας πολύ σημαντικός και ενδιαφέρον τομέας είναι η σύνδεση με τις δραστηριότητες που αφορούν το λεγόμενο Bauhaus Initiative της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν. Ουσιαστικά, σχετίζεται με το πώς θα μπορούσε το Green Deal, δηλαδή η πράσινη μετάβαση, να συνδεθεί, μέσω της τεχνολογίας με τη βελτίωση της ποιότητας ζωής στις πόλεις, δηλαδή στους χώρους που οι άνθρωποι δραστηριοποιούνται και κατοικούν. Με τον τρόπο αυτό, η τεχνολογία μπορεί να βοηθήσει την καθημερινότητα. Έχει τη δυνατότητα να εισέλθει στην καθημερινότητά μας και να την βελτιώσει, έτσι ώστε να γίνει αντιληπτή και προφανής, στους πολίτες της Ευρώπης, η πολύτιμη αξία της καινοτομίας και της έρευνας. Να καταστεί δηλαδή σαφές, πόσο σημαντικό είναι να επενδύσουν οι κοινωνίες στην έρευνα, στην τεχνολογία αιχμής και στην καινοτομία.
• Τα ερευνητικά σας ενδιαφέροντα εστιάζονται στη μελέτη των μοριακών μηχανισμών που διέπουν τη λειτουργία και την παθοφυσιολογία του νευρικού συστήματος. Τι αναμένουμε στο εγγύς μέλλον, σε θεραπευτικό επίπεδο;
Στο εργαστήριό μας στο ΙΤΕ διεξάγεται πρωτοποριακή έρευνα στο ερευνητικό πεδίο της Γήρανσης. Μελετώντας το φαινόμενο της γήρανσης έχουμε αποκαλύψει πολλούς παράγοντες που την επηρεάζουν, όπως η αναπαραγωγή, τα μιτοχόνδρια, η ινσουλίνη, το στρες, ο μεταβολισμός, το περιβάλλον και πολλά άλλα, που απομένει μόνο να ανακαλύψουμε. Μάθαμε ότι η γήρανση προκαλείται από συσσώρευση βλαβών, ότι οι οργανισμοί δεν είναι προγραμματισμένοι να πεθαίνουν, ότι δεν υπάρχουν εγγενή όρια για το πόσο μπορεί να ζήσει ένας οργανισμός, και άλλες σημαντικές πληροφορίες.
Μάλιστα, η γήρανση αποτελεί και προσωπική υπόθεση, καθώς το “life history”, δηλαδή το ιστορικό της επίδρασης διαφόρων παραγόντων με το πέρασμα του χρόνου, στον οργανισμό καθορίζει τη διάρκεια ζωής μας. Συνεπώς, η εξατομικευμένη ιατρική ή ιατρική ακριβείας, δηλαδή οι εξατομικευμένες παρεμβάσεις είναι πολύ σημαντικές για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε ατομικά τα προβλήματά μας. Ήδη, τα αποτελέσματα της έρευνας για τη γήρανση αξιοποιούνται από τον κλάδο της γηριατρικής, ο οποίος έχει αναπτυχθεί θεαματικά.
Έτσι λοιπόν, έχουμε καταφέρει να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικότερα προβλήματα του γήρατος, κυρίως αυξάνοντας την ποιότητα ζωής σε μεγάλες ηλικίες, αλλά ακόμα και να αυξήσουμε το προσδόκιμο ζωής ανθρώπων που πάσχουν από ασθένειες που σχετίζονται με τη γήρανση. Να έχουμε δηλαδή γήρανση ελεύθερη από παθολογικές καταστάσεις.
Κάντε like στη σελίδα μας στο facebook για να μαθαίνετε όλα τα νέα
