- Συνέντευξη Κοσμάς Ζακυνθινός
«Θα ήταν ευχής έργο να συμπληρώνονταν οι εμβολιασμοί όλων των Υγειονομικών εθελοντικά» όπως τονίζει ο Γιώργος Παυλάκης, Ερευνητής, Διευθυντής του τμήματος Ρετροϊών του Εθνικού Ινστιτούτου Καρκίνου των ΗΠΑ, υπογραμμίζοντας πως «Δεν νοείται για μένα επιστημονικός εργάτης ή συνεργάτης στον τομέα της υγείας που να αρνείται το εμβόλιο. Δεν μπορεί ο ασθενής να μπαίνει σε νοσοκομείο η ιατρείο και να μην έχει τη βεβαιότητα της ασφάλειας. Η ασφάλεια προϋποθέτει εξ ορισμού εμβολιασμό με τα σημερινά ασφαλή εμβόλια, μαζί με όλα τα άλλα μέτρα προστασίας. Αυτό θα πρέπει να είναι αδιαπραγμάτευτο».
Μιλώντας στο The Doctor, ο κ. Παυλάκης υπογραμμίζει ότι «Η κυβέρνηση αντιμετώπιζε την πιθανότητα για τσουνάμι την προηγουμένη περίοδο και δεν θεωρήθηκε σωστό να ανοίξει και άλλο ένα μέτωπο. Τώρα θα πρέπει να γίνει συντονισμένη καμπάνια διαφώτισης για την ασφάλεια των προσφερόμενων εμβολίων και να δοθεί άλλη μια ευκαιρία για εθελοντική συμμόρφωση. Όσοι δεν πειστούν πρέπει να απομακρυνθούν από την επαφή με ασθενείς».
1. Κύριε Παυλάκη, στον έναν και πλέον χρόνο της πανδημίας του κορωνοϊού μεγάλη μερίδα των πολιτών δείχνει πλέον απείθεια στα περιοριστικά μέτρα που επιβάλουν οι αρμόδιες αρχές. Η «διγλωσσία» των επιστημόνων, τα νεότερα δεδομένα για διαφορετικές θεραπευτικές προσεγγίσεις, οι «αστοχίες» των εμβολίων και οι μεταλλάξεις, κατά πόσο δυσχεραίνουν τα μοντέλα πρόβλεψης για έξοδο από την πανδημία στο εγγύς μέλλον;
Δυστυχώς, μια μερίδα των πολίτων, που δεν θα την έλεγα μεγάλη η πλειοψηφική, δείχνει απείθεια στα περιοριστικά μέτρα. Αυτό φέρνει νέα κρούσματα και παρατείνει την επιδημία. Παρ’ όλο που οι Έλληνες φάνηκαν καλύτεροι στο σπριντ από το Μαραθώνιο που απαιτεί η επιδημία, νομίζω ότι ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας άντεξε το Μαραθώνιο των 14 περίπου μηνών. Η παρατήρηση μου από μακριά είναι ότι οι Έλληνες τα έχουν πάει καλύτερα από την πλειοψηφία των λαών της Ευρώπης και Βόρειας Αμερικής, παρ’ όλο το βάρος της δεκαετούς οικονομικής κρίσης, ή ίσως και εξαιτίας της.
Λέμε συχνά ότι οι Έλληνες είναι απείθαρχοι, δεν ακολουθούν κανόνες, κλπ., αλλά στην αρχή της κρίσης υπήρξε πειθαρχία και θαυμαστή ομοφωνία λαού και κυβέρνησης, και αυτό οδήγησε στην καλή πορεία της Ελλάδος το πρώτο διάστημα της επιδημίας. Αργότερα φυσικά ήρθε η κόπωση, όπως ήταν φυσικό. Οι άνθρωποι έχουν ανάγκη να βρίσκονται κοντά ο ένας στον άλλο, και είναι δύσκολο να ζητάμε θυσίες που είναι ενάντια στην ανθρώπινη φύση για πολύ καιρό. Αυτό νομίζω είναι το κύριο αίτιο. Η εμπλοκή μου για δεκαετίες σε άλλες επιδημίες, όπως αυτή του AIDS, με έχει διδάξει τα όρια του εφικτού, όταν η ανάγκη απαιτεί αλλαγές στην ανθρώπινη συμπεριφορά.
Αναφέρετε στην ερώτηση τη «διγλωσσία» των επιστημόνων, τις «αστοχίες» των εμβολίων και τις μεταλλάξεις. Οι μεταλλάξεις είναι φυσικά τεράστιο πρόβλημα και αυτές θα καθορίσουν την πορείας της επιδημίας στο επόμενο διάστημα. Αλλά η «διγλωσσία» και οι «αστοχίες» νομίζω ότι είναι υπεκφυγές ή αφορμές για παράπονα, και όχι αιτίες. Αυτά τα παράπονα οφείλονται στην μη τέλεια κατανόηση από το ευρύ κοινό της διαδικασίας της επιστημονικής μεθόδου. Οι πραγματικοί επιστήμονες δεν έχουν μονολιθικές και αμετάβλητες απόψεις, ούτε ντρέπονται να αλλάξουν τις απόψεις τους αν έχουν καινούρια στοιχεία και πειραματικά δεδομένα. Ιδιαίτερα σε μια νέα κατάσταση, όπως η επιδημία του κορωνοϊού, η γνώση εξελίσσεται γρήγορα και οι οδηγίες μπορεί να αλλάξουν.
Ένα μορφωμένο κοινό ελπίζουμε ότι θα κατανοήσει αυτά τα βασικά και θα πράξει τελικά τα σωστά ώστε να βγούμε από αυτή την κρίση μια ώρα αρχύτερα. Αν όμως με «διγλωσσία» εννοείτε την τάση ορισμένων να κρύβουν η να ωραιοποιούν την κατάσταση από το κοινό, εγώ είμαι αντίθετος σε αυτή την τακτική. Έχω πει από την αρχή της επιδημίας ότι είναι αναγκαίο να υπάρχει υπεύθυνη και πλήρης πληροφόρηση του κοινού, γιατί αν διαταραχτεί ο δεσμός εμπιστοσύνης μεταξύ υπεύθυνης κυβέρνησης και κοινωνίας, πολλά άσχημα θα ακολουθήσουν.
Θεωρώ την έκφραση «αστοχίες εμβολίων» ως ανακριβή και ατυχή. Η εφαρμογή εμβολίων άρχισε 11 μήνες μετά την ανακάλυψη του ιού και μέσα σε 1,5 χρόνο από την αρχή της επιδημίας έχουμε 2 δισεκατομμύρια εμβολιασμούς.
Παρ’ όλη την ανήκουστη ταχύτητα για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, όλα έγιναν με απόλυτη διαφάνεια και τήρηση όλων των κανόνων ασφάλειας, με αποτέλεσμα μερικοί από εμάς που είναι σε θέση να γνωρίζουν πόσα βήματα θα μπορούσαν να πάνε στραβά, και πόσα ατυχήματα έχουν συμβεί στο παρελθόν, να μην πιστεύουμε τα μάτια μας και τα αυτιά μας όταν βγήκαν τα πρώτα αποτελέσματα. Σήμερα έχουμε τα ασφαλέστερα και αποτελεσματικότερα εμβόλια που έχουν εφευρεθεί, και είμαστε σε θέση να τα προσφέρουμε σε τεράστια τμήματα της ανθρωπότητας.
2. Το τελευταίο διάστημα γίνεται μεγάλη συζήτηση σχετικά με την ασφάλεια και αποτελεσματικότητα των εμβολίων. Πιστεύετε ότι τα εμβόλια νουκλεϊκού οξέος (mRNA) της Pfizer, της Moderna και μεταγενέστερα της CureVac μακροχρόνια θα υπερισχύσουν στη μάχη κατά του κορωνοϊού;
Η ευχάριστη έκπληξη τεράστιας πρακτικής σημασίας για την αντιμετώπιση επιδημιών ήταν η γρήγορη ανάπτυξη και εφαρμογή εμβολίων που χρησιμοποιούν γενετικό υλικό, RNA ή DNA. Τα πρώτα πειράματα στο εργαστήριο που έδειξαν ότι είναι εφικτό να φτιάξουμε εμβόλια κατά του κορωνοϊού έγιναν με εμβόλια DNA και κατόπιν με RNA. Αυτά τα εμβόλια παράγονται σε πολύ «καθαρή» μορφή, δηλαδή το εμβόλιο περιέχει οδηγίες για να φτιάξουν τα κύτταρα μας μόνο μια πρωτεΐνη του κορωνοϊού και τίποτε άλλο.
Για αυτό το λόγο, τα γενετικά εμβόλια μπορούν να δίνονται πολλές φορές χωρίς τα πιθανά προβλήματα των Αδενοϊών. Το εργαστήριο μου έχει βγάλει βασικές τεχνολογίες την τελευταία 25ετια που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή των γενετικών εμβολίων αλλά και των εμβολίων Αδενοϊών, όπως το AstraZeneca, J&J, Sputnik V και άλλα.
Η μικρή σχετικά επιστημονική κοινότητα που ασχολούμαστε με την τεχνολογία νουκλεϊνικών οξέων για πολλά χρόνια έχει τώρα πια αποδείξει ότι αυτά τα εμβόλια είναι ασφαλή. Σε κλινικές μελέτες που έχουμε κάνει, έχουμε δώσει γενετικά εμβόλια σε ανθρώπους μέχρι και 4 φορές σε έξι μήνες χωρίς κανένα πρόβλημα. Συμπερασματικά, τώρα που έχουμε πάνω από 500 εκατομμύρια εμβολιασμούς με RNA εμβόλια για κορωνοϊό, πρέπει να δεχτούμε πια ότι η ασφάλεια αυτών των εμβολίων είναι πράγματι εντυπωσιακή.
Όταν λοιπόν η επιδημία του κορωνοϊού μπει σε μια χρονιά φάση, προβλέπω ότι τα εμβόλια RNA θα επικρατήσουν. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι άλλες τεχνολογίες εμβολίων, που ακόμα δεν έχουν δοκιμαστεί σε τέτοια κλίμακα, είναι άχρηστες. Ίσα – ίσα, είμαστε ακόμα στην αρχή, και άλλες τεχνολογίες μπορεί να αποδειχτούν ισοδύναμες με τα γενετικά εμβόλια, οπότε άλλοι παράγοντες, όπως το κόστος και η ευκολία εφαρμογής θα μπουν στο τραπέζι.
3. Μολονότι οι παρενέργειες θρομβώσεων που εμφανίστηκαν μετά τον εμβολιασμό με AstraZeneca και Johnson & Johnson χαρακτηρίζονται σπανιότατες, ενισχύθηκε η δυσπιστία των πολιτών σχετικά με την ασφάλεια των συγκεκριμένων εμβολίων. Τι πρέπει να γνωρίζουν οι πολίτες ώστε να μην υπάρχουν δεύτερες σκέψεις για τον εμβολιασμό τους με τα εν λόγω σκευάσματα;
Η γρήγορη επιτυχία και εφαρμογή των εμβολίων έφερε και το γρήγορο ξεκαθάρισμα των ιδιοτήτων τους και των σπάνιων παρενεργειών. Για τα προηγούμενα 30 χρόνια, όλοι θέλαμε να δούμε τις τεχνολογίες DNA/RNA καθώς και τις τεχνολογίες Αδενοϊών να δοκιμαστούν στην κλινική και να εφαρμοστούν. Αλλά το κόστος και ο χρόνος που χρειάζεται για να γίνουν μεγάλες κλινικές δοκιμές με δεκάδες χιλιάδες εμβολιαζόμενών ήταν πάντα τεράστια, γι’ αυτό και δεν είχαμε καινούριες τεχνολογίες να εκθρονίσουν τις παλιότερες.
Με την κρίση του κορωνοϊού εφαρμόσαμε κατ’ ανάγκην τα εμβόλια Αδενοϊών και mRNA σε εκατομμύρια και ξέρουμε ότι είναι από τα ασφαλέστερα εμβόλια. Οι παρενέργειες των Αδενοϊών υπολογίζονται σε 2-10 στο εκατομμύριο, που είναι το ίδιο περίπου με το εμβόλιο κατά της πολιομυελίτιδος Sabin, που χρησιμοποιείται σήμερα σε αρκετά μέρη του κόσμου για την εξάλειψη της πολιομυελίτιδος από τον πλανήτη. Είμαστε κοντά σε αυτό το στόχο, και το οφείλουμε στο εμβόλιο Sabin που προκαλεί 3 εγκεφαλίτιδες ανά εκατομμύριο εμβολιασμών. Επίσης, αυτό το εμβόλιο μπορεί να μεταλλαχθεί και να μολύνει μερικά άλλα άτομα.
Έτσι η Αφρική σήμερα δεν έχει πια τον αρχικό ιό πολιομυελίτιδος, θεωρείται ότι εξαφανίστηκε, αλλά έχει ακόμα μερικές εστίες με τον μεταλλαγμένο ιό που προέρχεται από το εμβόλιο. Αυτό είναι ένα παράδειγμα εμβολίου που είναι πολύτιμο πάρα τις ελάχιστες παρενέργειες που προκαλεί. Έτσι νομίζω ότι πρέπει να βλέπουμε και τα εμβόλια Αδενοϊών, όπως AstraZeneca, J&J και Sputnik V.
4. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει δεχτεί έντονες επικρίσεις από κράτη μέλη για καθυστερήσεις στις παραδόσεις εμβολίων, καθώς και για το ότι η ΕΕ υστερεί σε αριθμό εμβολιασμών συγκριτικά με άλλες χώρες όπως η Βρετανία, οι ΗΠΑ και το Ισραήλ. Ποια είναι η θέση σας, γιατί υπήρξαν αυτές οι διαφορές;
Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μια τεράστια αγορά που προσπαθεί να επιτύχει ολοένα και καλύτερη πολιτική ένωση, αλλά αυτό είναι ένα πείραμα σε εξέλιξη. Για να αρχίσουμε από τα θετικά, είναι Ευρωπαϊκή κατάκτηση ότι τα εμβόλια αγοράζονται κεντρικά και διανέμονται ισότιμα σε όλες τις χώρες, μικρές και μεγάλες. Αυτό συμφέρει χώρες σαν την Ελλάδα, που θα ήταν σε διαφορετική κατάσταση έξω από την Ευρώπη. Αλλά το Ευρωπαϊκό πείραμα έχει και τα αρνητικά του, μια τεράστια γραφειοκρατία που πολλές φορές κινείται πολύ αργά. Πράγματι, η Ευρώπη δεν τα πήγε τόσο καλά και τόσο γρήγορα στους εμβολιασμούς όσο το Ισραήλ, η Αγγλία ή και η Αμερική τους τελευταίους μήνες.
Αλλά είναι άδικο και άσκοπο να συγκρίνουμε μια μικρή χώρα σαν το Ισραήλ με την τεράστια και πολυκέφαλη Ευρώπη. Μια καλύτερη σύγκριση είναι ίσως με την Αμερική (ΗΠΑ), όπου το ομοσπονδιακό σύστημα δουλεύει για δυο αιώνες. Παρά τα τεράστια πολιτικά προβλήματα που είχε η Αμερική κατά τη διάρκεια της προηγούμενης περιόδου, μόλις άλλαξε η πολιτική κατάσταση και ξαναγύρισε η ομαλότητα έγινε μια τεράστια προσπάθεια κινητοποίησης και εμβολιασμών και τα κρούσματα έπεσαν κατακόρυφα λόγω της διαφοράς νοοτροπίας των αρχών της χώρας.
Η ΗΠΑ αυτή τη στιγμή (Μάιος 2021) έχει επάρκεια σε εμβόλια και μάλιστα έχει αρχίσει έντονες τοπικές καμπάνιες για να αυξήσει τα ποσοστά των εμβολιασμένων. Σε πολλά μέρη πληρώνουν η δίνουν διάφορα δώρα στους εμβολιαζόμενους, ενώ στην Καλιφόρνια βγάζουν λαχείο όπου αυτοί που εμβολιάζονται τώρα μπορούν να συμμετέχουν και να κερδίσουν 15 εκατομμύρια δολάρια. Οι ΗΠΑ είναι η κατ’ εξοχήν χώρα που είναι σε θέση να εξάγει εμβόλια και όλοι πρέπει να ελπίζουμε ότι θα γίνει η παγκόσμια κινητήρια δύναμη που θα συμβάλλει στο γρήγορο τέλος της πανδημίας. Αντίθετα, η Ευρώπη έχει διάφορες ατέλειες που θα πρέπει να τις κατανοήσει και να τις διορθώσει.
Η Αμερική έχει ολοκληρωμένη παραγωγή, από τις πρώτες ύλες μέχρι το τελικό προϊόν, και τεράστιες τεχνολογικές δυνατότητες, καθώς και το νομικό πλαίσιο να τις κινητοποιήσει γρήγορα μέσω της κεντρικής ομοσπονδιακής κυβέρνησης και ιδιαίτερα του προέδρου. Η προηγουμένη περίοδος έδειξε ότι ο Προέδρος έχει τεράστιες εξουσίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν είτε για το καλό είτε για το κακό. Αυτό δεν υπάρχει στην Ευρώπη. Ο έλεγχος πρώτων υλών καθώς και εξειδικευμένων συστατικών και εργαλείων για την παραγωγή των εμβολίων νέας τεχνολογίας δίνει στην Αμερική σημαντικό παγκόσμιο ρόλο.
Για παράδειγμα, η Γερμανική εταιρεία CureVac (μια εταιρεία με την οποία συνεργάζεται ακαδημαϊκά το εργαστήριο μου) ετοιμάζει την παραγωγή ενός νέου εμβολίου RNA που χρειάζεται υλικά από την Αμερική που έχουν δεσμευτεί και δεν εξάγονται σε άλλες χώρες για να μην παρουσιαστούν ελλείμματα. Αν δεν είχαν αρθεί, έστω και μερικά, αυτοί οι περιορισμοί, η παραγωγή ενός εμβολίου που θα βοηθήσει την Ευρώπη και τον κόσμο, θα μπορούσε να επιβραδυνθεί επικίνδυνα.
Αλλά προβλήματα της Ευρώπης είναι ότι δεν έχει ένα ευέλικτο πλαίσιο έγκρισης φαρμάκων και εμβολίων για χρήση ανάγκης, όπως υπάρχει στην Αμερική, και δεν έχει γενικό μηχανισμό προστασίας από παρενέργειες που οφείλονται αποδεδειγμένα στα εμβόλια (1). Όπως κάθε φάρμακο, τα εμβόλια που εφαρμόζονται γενικά έχουν μερικές σπάνιες παρενέργειες. Οι εμβολιασμένοι που έχουν οποιουδήποτε είδους βλάβη πρέπει να υποβάλλουν τα χαρτιά τους στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση και να ζητήσουν αποζημίωση. Ο λόγος είναι ότι σε συνθήκες ελεύθερης οικονομίας οι φαρμακευτικές εταιρείες δεν ενδιαφέρονται για παραγωγή φτηνών εμβολίων, αλλά αυτό είναι αναγκαίο για το δημόσιο συμφέρον και τη δημόσια υγεία.
(1) (National Vaccine Injury Compensation Program https://www.hrsa.gov/vaccine-compensation/index.html)
5. Διαρκής αγωνία των επιστημόνων παραμένει το κεφάλαιο των μεταλλάξεων του κορωνοϊού. Μέχρι στιγμής, τα διαθέσιμα εμβόλια φαίνεται ότι παραμένουν αποτελεσματικά είναι στις γνωστές μεταλλάξεις του. Πόσο πιθανή είναι μια νέα «παραλλαγή» του, που θα σημάνει και την επανέναρξη της πανδημίας στο σημείο μηδέν;
Δυστυχώς αυτό είναι ένα κεντρικό πρόβλημα για την πορείας της επιδημίας. Όλοι οι ιοί RNA μεταλλάσσονται ευκολά και αυτό οδηγεί σε πολλά στελέχη ενός ιού με διαφορετικές ιδιότητες. Επειδή ο ιός είναι καινούριος στον άνθρωπο, οι μεταλλάξεις ευνοούν την γρήγορη μεταδοτικότητα του ιού η’ και την προσαρμογή του στο ανθρώπινο ανοσολογικό σύστημα.
Είναι πάντα πιθανή η επικράτηση στελέχους που εμποδίζει τη δράση των αντισωμάτων που δημιουργήθηκαν μετά από μόλυνση η από εμβολιασμούς. Έχουμε ιστορικά παραδείγματα ότι αυτό έχει συμβεί και ότι η παρουσία ανθεκτικών μεταλλαγμένων στελεχών θα αρχίσει καινούριες επιδημίες. Στα 100 χρόνια μετά την μεγάλη επιδημία, η γρίπη μας έχει δώσει 7 καινούρια στελέχη που έκαναν καινούριες επιδημίες. Αυτές οι επιδημίες δεν υπακούουν στους ίδιους κανόνες, όπως η εποχική, συγγραφή.
6. Σε δηλώσεις του ο κ. Μπουρλά, επικεφαλής της Pfizer, έκανε λόγο και για 3η δόση εμβολίου κατά του κορωνοϊού. Χρονικά, οδεύουμε κοντά στον επαναληπτικό εμβολιασμό ακόμα κι εκείνων που έχουν ήδη κάνει τις δύο δόσεις του εμβολίου;
Αυτό θα εξαρτηθεί από την συγκυρία, δηλαδή πότε θα αρχίσει να επεκτείνεται ένας κορωνοϊός με καινούριες ιδιότητες. Είναι πολύ πιθανό ότι αυτό θα γίνει την επόμενη περίοδο, αλλά δεν είναι εύκολο να καθοριστεί πότε ακριβώς θα χρειαστεί το εμβόλιο.
7. Έχουν υπάρξει αρκετές αναφορές για την πρόληψη – θεραπεία του κορωνοϊού με αποτελεσματικά, δια του στόματος, σκευάσματα. Υπάρχει κάποια σημαντική πρόοδος στην ανάπτυξη φαρμάκων εναντίον της λοίμωξης COVID-19;
Ναι, υπάρχουν πολλές προσπάθειες σε εξέλιξη από αρκετές εταιρείες. Η Pfizer έχει ανακοινώσει ότι έχει ένα φάρμακο σε ανάπτυξη. Άλλες εταιρείες όπως η Gilead έχουν πολύ ενεργά προγράμματα. Η κατανόηση των μοριακών μηχανισμών του ιού θα αναδείξει και άλλους στόχους καθώς και συνδυασμούς φαρμάκων, όπως έγινε με το AIDS και την Ηπατίτιδα C, πιο πρόσφατα.
Περιμένω μεγάλες ανακαλύψεις και πρακτικές εφαρμογές μέσα στον επόμενο χρόνο, αλλά θέλω να επαναλάβω ότι το κύριο βάρος του αγώνα συνεχίζει να πέφτει στα εμβόλια και στην πρόληψη, όχι στη θεραπεία.
8. Στην περίπτωση της χώρας μας, το παρατεταμένο lockdown δεν απέδωσε τα αναμενόμενα αποτελέσματα σχετικά με την μείωση των κρουσμάτων, με αποτέλεσμα να επιδέχεται πλέον σοβαρές επικρίσεις. Με ποιον τρόπο θα μπορούσε να είναι καλύτερη η εικόνα της πανδημίας στη χώρα μας;
Είναι ανακριβής και σφάλμα η εντύπωση ότι «το παρατεταμένο lockdown δεν απέδωσε τα αναμενόμενα αποτελέσματα σχετικά με την μείωση των κρουσμάτων». Η αλήθεια είναι ότι το lockdown απέδωσε. Ανατριχιάζω στην σκέψη του τι θα γινόταν αν η Ελλάδα δεν είχε κλείσει νωρίς και δεν είχε καταβάλλει μεγάλη προσπάθεια στη διαχείριση της επιδημίας με όλα τα μέσα, που στην περίπτωση της Ελλάδος περιλαμβάνουν το lockdown. Το πρώτο κύμα της επιδημίας στην Ελλάδα ήταν πάρα πολύ ήπιο γιατί η Ελλάδα εφάρμοσε πολύ γρήγορα αρκετά αυστηρή καραντίνα.
Αυτό δυστυχώς ατόνησε μετά το Πάσχα του περασμένου χρόνου, γιατί είναι οικονομική αναγκαιότητα για την Ελλάδα να ανοίγει για την καλοκαιρινή τουριστική σεζόν. Η χαλάρωση του καλοκαιριού έφερε τη δημιουργία ενός αποτόμου και ισχυρού επιδημικού κύματος, ιδιαίτερα στη Βόρειο Ελλάδα που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και τσουνάμι γιατί πίεσε ισχυρά τα νοσοκομεία και οδήγησε σε ένα δυσανάλογα μεγάλο αριθμό νεκρών. Η κυβέρνηση έκανε το λάθος να μην επιβάλλει lockdown όσο γρήγορα θα έπρεπε, υπακούοντας στα κελεύσματα τοπικών παραγόντων και συμφερόντων, καθώς φυσικά και μη θέλοντας να καταστρέψει την οικονομία. Οι λόγοι είναι κατανοητοί, αλλά εμείς κρίνουμε το αποτέλεσμα εκ των υστέρων.
Αυτός και μόνος ο λάθος χειρισμός έβγαλε την Ελλάδα από τη λίστα των χωρών που θαυμάζουμε για την υπέροχη αντίδραση στην επιδημία και την έβαλε σε μια μέση λίστα, των χωρών που τα πήγαν καλύτερα από το μέσο όρο. Κυβερνητικοί, υπουργοί και υπεύθυνοι έχουν ζητήσει συγγνώμη γι’ αυτό, και τους συγχαίρω για το θάρρος τους, αρκεί να μην επαναλάβουν παρόμοια λάθη. Πίεση στις επιτροπές ειδικών για να πάρουν θέση που είναι αρμοδιότητα της κυβέρνησης δεν είναι ποτέ η σωστή συνταγή.
Το συμπέρασμα λοιπόν είναι ότι το lockdown δεν εφαρμόστηκε σωστά. Μερικοί προειδοποιήσαμε έγκαιρα γι’ αυτό. Εγώ ονόμασα δημόσια και επίμονα αυτή την λάθος εφαρμογή lockdown – μούφα, γιατί έβλεπα τον κίνδυνο να οδηγήσει σε παράταση της επιδημίας, να κουράσει και να απογοητεύσει. Ήμουν πάντα αντίθετος με το «ακορντεόν» δηλαδή κλείνουμε για να αποφύγουμε τα χειρότερα και ανοίγουμε σε πρώτη ευκαιρία, η’ ανοίγουμε όταν κουραστούμε, ακόμα και αν η κατάσταση είναι πολύ άσχημη. Τελικά αυτό έγινε, σχεδόν, την περίοδο του Πάσχα. Ευτυχώς μέρος της κυβέρνησης και ο πρωθυπουργός άκουσε τη φωνή της λογικής και περιόρισε την κινητικότητα το Πάσχα.
Είδατε το «ανελεύθερο» μέτρο της αστυνομίας να κάνει μπλόκο στα διόδια και στους εθνικούς δρόμους και να γυρίζει τους υποψήφιους εκδρομείς στην Αθήνα. Αυτό έσωσε όλη τη χώρα από πολλά επιπρόσθετα δεινά, αλλά επειδή σώθηκε η κατάσταση με μόνο μέτρια αύξηση των κρουσμάτων μετά το Πάσχα, η κατηγορία που δεχόμαστε είναι ότι κινδυνολογούμε χωρίς λόγο, αφού δεν έγινε καταστροφή. Δεν υπάρχει απάντηση σε αυτό, μόνο η ικανοποίηση ότι είμαστε με τη σωστή μεριά της επιστήμης και της ιστορίας.
9. Τα συνεχή περιοριστικά μέτρα εδώ και πάνω από ένα χρόνο έχουν κουράσει τους πολίτες, οι οποίοι ελπίζουν ότι θα έχουμε ένα «ελεύθερο» καλοκαίρι. Εκτιμάται ότι αυτό είναι εφικτό;
Ο πόλεμος κατά του ιού δεν κερδίζεται με δηλώσεις ότι είμαστε κουρασμένοι, δυστυχώς. Πρέπει να κουράσουμε πρώτα τον ιό, η ειδικότερα να τον εξαφανίσουμε. Σκεφτείτε το σαν μια δασική πυρκαγιά, όπου οι πυροσβέστες πρέπει να σβήσουν και την τελευταία εστία, γιατί αν αφήσουν εστίες να σιγοκαίνε, τότε η πυρκαγιά θα αναζωπυρωθεί. Η Ελληνική κοινωνία είχε λίγα θύματα χάρις το σύνολο των μέτρων, οπότε υπάρχουν πάρα πολλοί άνθρωποι που θα είναι ευάλωτοι στον ιό και μπορούν κάλλιστα να αναζωπυρώσουν την επιδημία. Όλος ο δυτικός κόσμος βασίστηκε στις προχωρημένες ιατρικές υπηρεσίες για θεραπεία και αγνόησε την ανάγκη για άμεση εξάλειψη του ιού.
Όσο αυτό δεν γίνεται, θα κινδυνεύει το καλοκαίρι και όλος ο τρόπος ζωής μας, που βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στα εμβόλια. Προειδοποιήσαμε μαζί με άλλους ακόμη και τον Φεβρουάριο ότι η παρατεταμένη πορεία του τρίτου κύματος δεν άφηνε περιθώρια για ελεύθερο Πάσχα και φέτος, και χαίρομαι που η κυβέρνηση πήρε τα περιοριστικά μέτρα που έπρεπε, έστω και την τελευταία στιγμή. Σκεφτείτε τι θα είχε γίνει αν όλοι ταξίδευαν σε όλα τα χωριά της Ελλάδος και πήγαιναν την επιδημία παντού.
10. Το τελευταίο διάστημα έχει «ανοίξει» η συζήτηση και στη χώρα μας αναφορικά με το κατά πόσο πρέπει να είναι υποχρεωτικός ο εμβολιασμός των επαγγελματιών υγείας. Μάλιστα ο πρωθυπουργός σε συνέντευξη του άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο το θέμα να επανεξεταστεί το φθινόπωρο. Ποια είναι η άποψη σας;
Θα ήταν ευχής έργο να συμπληρώνονταν οι εμβολιασμοί όλων των Υγειονομικών εθελοντικά. Δεν νοείται για μένα επιστημονικός εργάτης ή συνεργάτης στον τομέα της υγείας που να αρνείται το εμβόλιο. Δεν μπορεί ο ασθενής να μπαίνει σε νοσοκομείο η ιατρείο και να μην έχει τη βεβαιότητα της ασφάλειας. Η ασφάλεια προϋποθέτει εξ ορισμού εμβολιασμό με τα σημερινά ασφαλή εμβόλια, μαζί με όλα τα άλλα μέτρα προστασίας. Αυτό θα πρέπει να είναι αδιαπραγμάτευτο.
Η κυβέρνηση αντιμετώπιζε την πιθανότητα για τσουνάμι την προηγουμένη περίοδο και δεν θεωρήθηκε σωστό να ανοίξει και άλλο ένα μέτωπο. Τώρα θα πρέπει να γίνει συντονισμένη καμπάνια διαφώτισης για την ασφάλεια των προσφερόμενων εμβολίων και να δοθεί άλλη μια ευκαιρία για εθελοντική συμμόρφωση. Όσοι δεν πειστούν πρέπει να απομακρυνθούν από την επαφή με ασθενείς. Φυσικά υπάρχει και ένα μικρό ποσοστό υγειονομικών που δεν μπορεί να κάνει εμβόλιο, ή το εμβόλιο δεν είναι αποτελεσματικό.
Θέλω να υπογραμμίσω και εδώ ότι ένας μεγάλος αριθμός ατόμων με αυτοάνοσα σύνδρομα που παίρνουν φαρμακευτική αγωγή, ασθενείς σε χημειοθεραπεία, η’ και μερικοί ηλικιωμένοι δεν κάνουν ανοσία μετά από εμβολιασμό και είναι ιδιαίτερα ευπαθείς στον κορωνοϊό. Αυτό θα είναι μόνιμο πρόβλημα για επιτυχημένο γενικό εμβολιασμό. Για τους υγειονομικούς με αποδεδειγμένα προβλήματα πρέπει να βρεθούν λύσεις, που περιλαμβάνουν μορφές προστασίας διαφορετικές από τα εμβόλια.
11. Τα self tests και το πιστοποιητικό εμβολιασμού μπορούν επαρκώς να συμβάλουν σε ένα ασφαλές «άνοιγμα» του τουρισμού στη χώρα μας;
Πρέπει όλοι να συνηθίσουμε στην ιδέα ότι κανένα μέτρο από μόνο του δεν είναι πανάκεια. Ο συνδυασμός και αλληλοκάλυψη θα έχει τα βέλτιστα αποτελέσματα. Τα σελφ τεστ είναι πρόοδος γιατί δίνουν στον κάθε πολίτη τη δυνατότητα να διαπιστώσει την κατάσταση του με σχετική αλλά όχι απόλυτη ακρίβεια. Τα σελφ τεστ καθώς και όλα τα αλλά γρήγορα τεστ πρέπει να επιβεβαιώνονται με το μοριακό τεστ (PCR) που παραμένει το πιο αξιόπιστο. Η κυβέρνηση πρέπει να διασφαλίσει συνθήκες όπου τα μοριακά τεστ να μπορούν να γίνουν πιστά και γρήγορα σε πολλά κέντρα στην Ελλάδα για την επιβεβαίωση των γρήγορων τεστ. Αυτό πρέπει να γίνει άμεσα για να χρησιμοποιηθεί στην τουριστική σεζόν.
Το πιστοποιητικό εμβολιασμού λύνει αρκετά προβλήματα για τον τουρισμό, αλλά δημιουργεί άλλα. Κανένα πιστοποιητικό δεν εξασφαλίζει ότι το άτομο δεν έχει ενεργή μόλυνση. Ήδη τα υπάρχοντα δεδομένα δείχνουν ότι τουλάχιστον 1% των ανθρώπων που μολυνθήκαν μπορούν να μολυνθούν δεύτερη φορά. Αυτό γίνεται ολοένα και πιο επικίνδυνο τώρα που επικρατούν καινούρια μεταλλαγμένα στελέχη. Δεν ξέρουμε την μακροχρόνια συμβολή των εμβολίων σε αυτή τη διαδικασία γιατί είναι ακόμα νωρίς για τελικά συμπεράσματα.
Επομένως, δεχόμενοι τα πιστοποιητικά εμβολιασμού χωρίς άλλο έλεγχο έχουμε το ρίσκο εισαγωγής πολλών ενεργών λοιμώξεων. Αν η Ελλάδα δεχτεί 10 εκατ. τουρίστες, τότε τα ενεργά κρούσματα μπορεί να είναι και πάνω από 1,000 (θεωρητικό μάξιμουμ 10,000). Αυτό το νούμερο είναι αρκετά μεγάλο για να χρειάζεται αντιμετώπιση, θεωρώντας επίσης την πιθανότητα εισαγωγής καινούριων μεταλλαγμένων στελεχών.
12. Ο νέος κορωνοϊός ήρθε για να μείνει πλέον στην ανθρωπότητα και στα επόμενα χρόνια, με ενδεχόμενη αντιμετώπιση του όπως η γρίπη; Ποια η εκτίμηση σας;
Ναι, ο κορωνοϊός ήρθε για να μείνει. Με αυτή την παγκόσμια εξάπλωση και τη γενετική διαφοροποίηση, ώστε να προσαρμοστεί περισσότερο στον ανθρώπινο πληθυσμό, δεν βλέπω καλύτερο σενάριο. Σε αυτή τη διαπίστωση συμβάλλει και η λάθος αντιμετώπιση από τις δυτικές κοινωνίες που αποφάσισε την προσαρμογή στον ιό αντί για την προσπάθεια ολοκληρωτικής εξάλειψης.
13. Κάποια στιγμή η πανδημία θα φτάσει στο τέλος της. Ποια τα διδάγματα που θα έχει αφήσει όσον αφορά τον τομέα δημόσιας Υγείας που κατά κοινή ομολογία παρέμενε υποτιμημένος μέχρι σήμερα, αλλά και τον τομέα της έρευνας και ανάπτυξης νέων φαρμάκων;
Χρειαζόμαστε εκ βάθρων αναδιάρθρωση του παγκόσμιου συστήματος πρόληψης, που θα πρέπει να γίνει πράγματι συνεργατικό και παγκόσμιο. Τώρα βλέπουμε ότι ένα πρόβλημα σε μια οποιαδήποτε ξεχασμένη γωνιά της γης μπορεί να γίνει πρόβλημα παγκόσμιο μέσα σε εβδομάδες. Χρειαζόμαστε επίσης να αναθεωρήσουμε τις γραμμές παραγωγής και εμπορίας βασικών προϊόντων ώστε να μην εξαρτιόμαστε υπέρμετρα από άλλους.
Απ’ ότι προβλέπεται, θα υπάρξουν και άλλες πανδημίες σύντομα, οπότε θα πρέπει να ενισχυθεί κάθε προσπάθεια για να αντιμετωπίσουμε μελλοντικούς κινδύνους. Πολλοί είναι απρόβλεπτοι, αλλά μερικοί είναι απόλυτα προβλεπτοί. Εκ των υστέρων, βλέποντας το κόστος της παρούσας πανδημίας, οτιδήποτε κόστος για την προετοιμασία είναι μηδαμινό.
14. Ποια η εκτίμηση σας για το Εθνικό Σύστημα Υγείας καθώς και οι αλλαγές που πρέπει να γίνουν σε επίπεδο τεχνολογικό ενίσχυσης των υποδομών, καθώς και του προσωπικού;
Αυτό είναι μια μεγάλη και πολύπλοκη συζήτηση και εγώ δεν είμαι ο πιο αρμόδιος να την αρχίσει. Δεν έχω δουλέψει στο ΕΣΥ αν και έχω την εμπειρία της συμμέτοχης μου στο Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας και Τεχνολογίας της περιόδου 2010-2014, όπου εν μέσω οικονομικής κρίσης επιχειρήθηκε τομή στην Παιδεία και την Έρευνα. Τίποτε από αυτά δεν επιβίωσε, προστέθηκαν στις αποτυχημένες η μισο-αποτυχημένες προσπάθειες εκσυγχρονισμού.
Επιγραμματικά, θα ήθελα να βάλω στην συζήτηση το ότι η αναμόρφωση του ΕΣΥ είναι επιθυμητή και αναγκαία. Έχουμε πολλά να μάθουμε από χώρες όπως η Αγγλία, το Ισραήλ, και πολλές άλλες και να προσαρμόσουμε τις λύσεις στα Ελληνικά δεδομένα, που είναι ιδιάζοντα. Για παράδειγμα, από χώρα που παράγει υπεράριθμους γιατρούς, η Ελλάδα κινδυνεύει να βρεθεί με μεγάλες ελλείψεις, λόγω της εύκολης μετανάστευσης στην υπόλοιπη Ευρώπη και αλλού. Αυτή είναι μια αιμορραγία που δεν θα σταματήσει αν δεν διορθωθούν οι μισθοί πείνας, οι εποχικές θέσεις και οι άσχημες συνθήκες εργασίας.
Αντίθετα, η Αγγλία μπορεί και εισάγει γιατρούς και νοσηλευτές στο σύστημα της. Το Ισραήλ έχει χρησιμοποιήσει κάποιο είδος ανταγωνισμού δημιουργώντας ένα ολιγοπωλιακό ρυθμιζόμενο σύστημα που καλύπτει όλους.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το Δημόσιο Σύστημα Υγείας σήκωσε όλο το βάρος της πανδημίας και ήταν καλή τύχη το ότι δεν ξηλώθηκε πιο αποτελεσματικά μέσα στα χρόνια της κρίσης. Η παρούσα κυβέρνηση έχει πει ότι αυτή η πείρα συνηγορεί υπέρ της διατήρησης του ΕΣΥ, αλλά πρέπει όλοι να βρουν μια κοινή συνιστάμενη για το πως βλέπουν το μέλλον. Υπάρχει μια αντίφαση μεταξύ της ιατρικής που ασκείται από ολοένα και πιο ειδικευμένους γιατρούς που μπορούν να παρέχουν ιατρική φροντίδα υψηλής ποιότητας και υψηλού κόστους με τη βοήθεια εξειδικευμένων ομάδων και υψηλής τεχνολογίας, και της πρωτοβάθμιας φροντίδας που είναι σημαντικότατη σαν πρώτη γραμμή άμυνας.
Αυτή η πρωτοβάθμια φροντίδα συνέβαλλε σημαντικά στην αντιμετώπιση της πανδημίας, παρά την αποψίλωση του προσωπικού. Αυτά και άλλα προβλήματα είναι δομικά και δεν επιδέχονται απλές και άμεσες λύσεις, χρειάζεται μακροχρόνια συμφωνία και συναίνεση πολίτικων και κοινωνικών δυνάμεων για το πως θα διαμορφωθεί το μέλλον. Η Ιατρική περίθαλψη είναι τεράστιο κομμάτι της οικονομίας και θα πρέπει να βρεθούν βιώσιμες λύσεις για την κατανομή του κόστους. Η πρώτη ένδειξη για κινήσεις της κυβέρνησης για την αλλαγή στο σύστημα του ΕΟΠΥ ήδη έφεραν αντιδράσεις, και αναμένω ότι θα δοθούν πολλές πολιτικές μάχες σε αυτό το πεδίο, και δικαιολογημένα.
Μια άλλη παράμετρος που θα ήθελα να βάλω για προβληματισμό, είναι ότι οι ειδικευμένοι και εξαίρετοι γιατροί μας και η υποδομή του ΕΣΥ μαζί με τη βελτίωση της βάσης δεδομένων των Ελλήνων ασθενών, μπορεί κάτω από σωστές συνθήκες να χρησιμοποιηθούν σαν εφαλτήριο για την Ελληνική οικονομία. Αντί για τη μετανάστευση του ειδικευμένου προσωπικού, μπορούν να δημιουργηθούν μονάδες για κλινική έρευνα, προωθημένη τεχνολογία και ιατρικό τουρισμό με εξειδίκευση σε σανατόρια, γηριατρικά κέντρα, π.χ., ώστε να αυξηθεί η παραγωγικότητα του τομέα και να συνδεθεί οργανικά με την Ελληνική οικονομία. Αυτά λέγονται κατά καιρούς, αλλά κάποτε πρέπει να τα τολμήσουμε, τουλάχιστον, και όχι να μένουν αιώνια ευχολόγια.
Κάντε like στη σελίδα μας στο facebook για να μαθαίνετε όλα τα νέα
Γιώργος Παυλάκης – Ερευνητής, Διευθυντής του τμήματος Ρετροϊών του Εθνικού Ινστιτούτου Καρκίνου των ΗΠΑ
Γιώργος Παυλάκης – Ερευνητής, Διευθυντής του τμήματος Ρετροϊών του Εθνικού Ινστιτούτου Καρκίνου των ΗΠΑ
Γιώργος Παυλάκης – Ερευνητής, Διευθυντής του τμήματος Ρετροϊών του Εθνικού Ινστιτούτου Καρκίνου των ΗΠΑ
