- Γράφει ο Χριστόφορος Λοϊζίδης
Το δέρμα μας αποτελεί πολύτιμο όργανο επαφής μας με το εξωτερικό περιβάλλον. Οι απότομες αλλαγές του καιρού το καθιστούν ευάλωτο στις διάφορες κλιματολογικές συνθήκες.
Ιδιαίτερα κατά τους χειμερινούς μήνες, το δέρμα έρχεται σε επαφή με διάφορους εχθρικούς περιβαλλοντικούς παράγοντες. Οι χαμηλές θερμοκρασίες προκαλούν ψύξη των ιστών, ενώ η γρήγορη εναλλαγή από ψυχρό σε ζεστό χώρο, οδηγεί σε ταχεία συστολή και διαστολή των τριχοειδών αγγείων με αποτέλεσμα ευρυαγγείες και ερυθρότητα. Ο δυνατός άνεμος βλάπτει την προστατευτική στιβάδα και το καθιστά ερεθισμένο και ξηρό. Αναπόφευκτα, το κρύο του χειμώνα μπορεί να προκαλέσει ή να επιδεινώσει προϋπάρχουσες δερματοπάθειες.
Η ξηροδερμία είναι η συχνότερη δερματοπάθεια που παρατηρείται κατά τη χειμερινή περίοδο στο 30% του πληθυσμού. Το δέρμα γίνεται ξηρό, τραχύ με ρωγμές και διαβρώσεις και ευαίσθητο σε τραυματισμούς και διάφορες ερεθιστικές ουσίες με αποτέλεσμα την εμφάνιση φλεγμονής (έκζεμα) με κνησμό, ερυθρότητα και πόνο.
Δερματοπάθειες από το κρύο
Οι κύριοι παράγοντες που οδηγούν σε ξηροδερμία είναι το κρύο σε συνδυασμό με τα χαμηλά επίπεδα υγρασίας, ενώ επιδεινώνεται με το συχνό πλύσιμο, τη χρήση καυτού νερού, απολυμαντικών προϊόντων και σκληρών σαπουνιών. Θεραπευτικά προτείνεται η τακτική χρήση ενυδατικών προϊόντων με πλούσια (λιπαρή) υφή. Σε περίπτωση φλεγμονής συνίσταται εκτίμηση από δερματολόγο για χορήγηση της κατάλληλης αγωγής.
Στις δερματοπάθειες που προκαλούνται από το κρύο περιλαμβάνονται η κνίδωση εκ ψύχους, τα χείμετλα, τα κρυοπαγήματα, η ακροκυάνωση και το φαινόμενο Raynaud.
Η κνίδωση εκ ψύχους αποτελεί μια μορφή φυσικής κνίδωσης που εμφανίζεται κυρίως σε παιδιά και νεαρούς ενήλικες. Εντοπίζεται στα σημεία επαφής μετά από έκθεση συνήθως 30 λεπτών, σε ψύχος, κρύο νερό, πάγο ή ψυχρό αέρα, με τη μορφή πομφών που συνοδεύονται από κνησμό και αίσθημα καύσου.
Αν η επαφή με το ψυχρό ερέθισμα παραταθεί, δύναται να επεκταθεί και σε μη εκτεθειμένα μέρη του σώματος και σε βαθύτερα στρώματα του δέρματος με εμφάνιση αγγειοοιδήματος (οίδημα βλεφάρων και χειλέων) ή και διαταραχών αναπνοής (οίδημα λάρυγγα και δύσπνοια). Σπάνια έχουν αναφερθεί θάνατοι μετά από κολύμβηση σε κρύο νερό. Η διάγνωση τεκμηριώνεται με ειδικό τεστ. Θεραπευτικά χορηγούνται κορτικοστεροειδή και αντιισταμινικά. Πολύ σημαντική είναι η πρόληψη, με προφύλαξη από το κρύο νερό και γενικά το ψύχος.
Χιονίστρες και κάπνισμα
Τα χείμετλα ή χιονίστρες είναι βλάβες που εμφανίζονται κυρίως σε γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένους, σε άτομα που εργάζονται ή αθλούνται στην ύπαιθρο (στρατιώτες, ταχυδρόμοι, ορειβάτες, δύτες), καθώς και σε άτομα που ασχολούνται επαγγελματικά με τον πάγο (ψύκτες, παγοποιοί, εργάτες υγρών αερίων και ξηρού πάγου). Έχουν αναφερθεί συσχετίσεις με το κάπνισμα, αλλά και με υποκείμενες παθολογικές νόσους, κυκλοφορικές και αγγειοκινητικές διαταραχές, κακή διατροφή και έλλειψη βιταμινών.
Εντοπίζονται στα σημεία του σώματος που είναι εκτεθειμένα σε έντονο κρύο και υγρασία για μεγάλο χρονικό διάστημα, κυρίως σε μύτη, αυτιά, δάκτυλα άνω και κάτω άκρων, γλουτούς και φτέρνες, ως πλάκες, οζίδια ή έλκη με ερυθροϊώδη χροιά, πόνο, κνησμό και μούδιασμα, με σχετικά αργή επούλωση διάρκειας 2-3 εβδομάδων χωρίς δημιουργία ουλών.
Θεραπευτικά συνιστάται ανάπαυση, ανύψωση του πάσχοντος μέλους, τοπική χρήση ισχυρών κορτικοστεροειδών και μαλακτικών παραγόντων για βελτίωση κυκλοφορίας, και συστηματική αγωγή με αγγειοδιασταλτικά, βιταμίνες και ασβέστιο, με βάση τις ιατρικές οδηγίες. Συνιστάται επίσης λήψη προφυλακτικών μέτρων, όπως αποφυγή του κρύου, χρήση κατάλληλων ενδυμάτων (γάντια, κάλτσες, σκούφοι) και διακοπή καπνίσματος. Σε υποψία υποκείμενης νόσου, είναι απαραίτητη η παραπομπή του ασθενούς για διερεύνηση από ιατρό της αντίστοιχης ειδικότητας.
Κρυοπαγήματα: Οι ιστοί στην… κατάψυξη
Τα κρυοπαγήματα αποτελούν βλάβες που δημιουργούνται από την απότομη επίδραση του ψύχους σε θερμοκρασίες υπό το μηδέν (-2 εώς -10°C), που προκαλούν κατάψυξη των ιστών. Η κατάσταση επιδεινώνεται με την υγρασία σε άτομα με γενετική προδιάθεση και κυκλοφορικές διαταραχές.
Εντοπίζονται κυρίως στα ακάλυπτα μέρη του σώματος, ως ερυθρές περιοχές με πρήξιμο, φυσαλίδες, πληγές ή έλκη, και αίσθημα καύσου, πόνο ή κνησμό. Μπορεί να εξελιχθούν σε νέκρωση και γάγγραινα. Ταξινομούνται όπως και τα εγκαύματα ανάλογα με τη βαρύτητά τους σε 1ου εώς 4ου βαθμού. Θεραπευτικά συνιστάται γρήγορη επαναθέρμανση του πάσχοντος μέλους στους 38°C και χορήγηση αναλγητικών και αντιβιοτικών, αναπλήρωση νερού, ηλεκτρολυτών και λευκωμάτων και χορήγηση αγγειοδιασταλτικών και βελτιωτικών της κυκλοφορίας φαρμάκων. Σε βαριές περιπτώσεις απαιτείται νοσηλεία του ασθενούς.
Η ακροκυάνωση είναι νόσημα που εκδηλώνεται λόγω υπερευαισθησίας στις έντονες εναλλαγές της θερμοκρασίας και αγγειοσύσπασης των μικρών αγγείων του δέρματος σε απάντηση στο κρύο. Εντοπίζεται κυρίως στις άκρες χείρες και λιγότερο συχνά στα πόδια, και χαρακτηρίζεται από επίμονη ψυχρότητα, κυανή δυσχρωμία και έντονη εφίδρωση των άκρων. Θεραπευτικά χορηγούνται τοπικά και συστηματικά φάρμακα, όπως μινοξιδίλη, β-αδρενεργικοί αναστολείς και βρωμοκρυπτίνη. Προληπτικά συνιστάται αποφυγή του κρύου, ζεστό ντύσιμο και χρήση γαντιών και μάλλινων καλτσών και φροντίδα του δέρματος των άκρων με χρήση λιπαρών θρεπτικών κρεμών.
Νόσος Raynaud
Η νόσος Raynaud αποτελεί πρωτοπαθές νόσημα ευαισθησίας στο ψύχος, χωρίς συγκεκριμένη αιτιολογία, που εμφανίζεται κυρίως σε νέες γυναίκες 15-30 ετών που διαβιούν σε ψυχρά κλίματα. Πυροδοτείται από το ψύχος και σπανιότερα από ψυχικό stress και χαρακτηρίζεται από αγγειοσύσπαση των μικρών αρτηριών και αρτηριδίων του δέρματος, που οδηγεί σε εναλλαγές του χρώματος, όσο παρατείνεται η επαφή με το κρύο.
Εντοπίζεται κυρίως στα δάκτυλα και των δύο άκρων χειρών συμμετρικά και σπανιότερα των άκρων ποδών, καθώς και σε μύτη, χείλη, αυτιά και θηλές μαστών. Χαρακτηρίζεται από οίδημα και κατά σειρά μεταβολές του χρώματος: αρχικά λευκό (ωχρότητα), που μεταπίπτει σε κυανό (κυάνωση) και μετά ερυθρό (αντιρροπιστική υπεραιμία), με συνοδό κνησμό, πόνο, μούδιασμα και απώλεια αισθητικότητας.
Το χρώμα επανέρχεται στο φυσιολογικό μετά την κρίση. Σε ελάχιστες περιπτώσεις, η συμπτωματολογία αυτή μπορεί να αποτελεί μέρος αυτοάνοσων παθήσεων, εμφανίζεται συνήθως κοντά στην ηλικία των 40 και ονομάζεται ‘’φαινόμενο Raynaud’’. Επί χρονιότητας της νόσου και σε βαρύτερες μορφές είναι πιθανόν να προκληθούν ατροφίες του δέρματος και υποδορίου, εύθραυστα νύχια, εξελκώσεις ή και γάγγραινα.
Θεραπευτικά χορηγούνται τοπικά κορτικοστεροειδή, μαλακτικοί παράγοντες και συστηματικά αγγειοδιασταλτικά. Προληπτικά συνιστάται αποφυγή κρύου, πίεσης στα δάκτυλα και εναλλαγών θερμού – ψυχρού, θερμά ενδύματα και διακοπή καπνίσματος. Σε παρουσία δευτερογενούς φαινομένου Raynaud ο ασθενής θα πρέπει να διερευνάται για υποκείμενη συστηματική νόσο.
Ατοπική δερματίτιδα
Το κρύο, σε συνδυασμό με τη μειωμένη υγρασία της ατμόσφαιρας κατά τους χειμερινούς μήνες, μπορεί επίσης να επιδεινώσει την εικόνα και συμπτωματολογία χρόνιων δερματοπαθειών, όπως η ατοπική δερματίτιδα και η ψωρίαση.
Η ατοπική δερματίτιδα (έκζεμα) ανήκει στις χρόνιες ενδογενείς δερματίτιδες με ισχυρή κληρονομική συσχέτιση. Εντοπίζεται ανάλογα με την ηλικία σε διάφορες περιοχές του σώματος, και χαρακτηρίζεται από ξηρό δέρμα και ευαισθησία σε αλλεργιογόνα όλο το χρόνο.
Κατά τους χειμερινούς μήνες ενδέχεται η κατάσταση να χειροτερέψει, με εμφάνιση έντονου κνησμού και εκτεταμένης ξηροδερμίας, με πιθανές δευτερογενείς επιμολύνσεις του δέρματος από βακτήρια ή ιούς. Απαιτείται εκτίμηση από δερματολόγο, για θεραπεία των εξάρσεων και διατήρηση της νόσου σε ύφεση. Προληπτικά συνιστάται χρήση εξειδικευμένων για την πάθηση προϊόντων περιποίησης, για πλύσιμο, ενυδάτωση και αποκατάσταση του πάσχοντος δερματικού φραγμού και προστασία από το κρύο.
Ψωρίαση
Η ψωρίαση είναι άλλη μια χρόνια φλεγμονώδης νόσος του δέρματος, με ισχυρή γενετική προδιάθεση, που επιδεινώνεται κατά τους κρύους μήνες, αφού το ψύχος και οι διάφορες λοιμώξεις, κυρίως του ανωτέρου αναπνευστικού, διαταράσσουν το ανοσοποιητικό σύστημα επιβαρύνοντας περαιτέρω τη φλεγμονή.
Παρατηρούνται εκτεταμένες ερυθηματολεπιδώδεις πλάκες σε διάφορα μέρη του σώματος, όπως αγκώνες, γόνατα, κορμό, τριχωτό κεφαλής, μασχάλες και μηροβουβωνικές περιοχές, με ή χωρίς κνησμό, που σε ορισμένες περιπτώσεις επιφέρουν σημαντική ψυχολογική επιβάρυνση.
Σε έξαρση της νόσου, απαιτείται προσαρμογή ή αλλαγή της αγωγής που ακολουθεί ο ασθενής σύμφωνα με τις οδηγίες του δερματολόγου. Επειδή η ζέστη βελτιώνει τα συμπτώματα, συνίσταται παραμονή σε θερμό περιβάλλον και προστασία από το ψύχος.
Άτομα που ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου ή έχουν προδιάθεση για ανάπτυξη των ανωτέρω παθήσεων, πρέπει να δίνουν μεγάλη σημασία στην έγκαιρη πρόληψη, με την κατάλληλη φροντίδα-προετοιμασία του δέρματος για τις αλλαγές της θερμοκρασίας, αλλά και στην απαραίτητη προστασία επί εκθέσεως στο ψύχος, για αποφυγή δυσάρεστων επιπτώσεων.
Χριστόφορος Λοϊζίδης, MD.
Δερματολόγος-Αφροδισιολόγος
Επιστημονικός Συνεργάτης Facemed
