- Γράφει ο Νικόλαος Πεπελιάς
Όταν πρωτοεμφανίστηκαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης φάνταζαν σαν μια πολύ καλή ιδέα για να μπορεί να κρατά κανείς αποτυπωμένες, σαν σε άλμπουμ, τις αναμνήσεις του. Έδειχνε να αποτελούν μια ασφαλή τοποθεσία από όπου δεν θα διαγραφεί τίποτε, όπως συμβαίνει π.χ. σε μια βλάβη του κινητού ή του δίσκου που έχουμε αποθηκευμένες τις φωτογραφίες.
Τα τελευταία χρόνια, όμως, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης φαίνεται να έχουν χάσει αυτή την χαλαρή υφή τους. Κάνοντας ένα απλό σκρολάρισμα, όπως λέγεται ο έλεγχος της αρχικής σελίδας στο κινητό μας, βλέπουμε φωτογραφίες από γνωστούς και μη οι οποίοι παρουσιάζουν την πιο τέλεια εκδοχή τους. Βλέπουμε για παράδειγμα την εικόνα που ανέβασε πριν 1 ώρα η Μ., η οποία έχει 30χιλιάδες ακόλουθους ή followers όπως λέγονται, με μαγιό σε κάποια παραλία επιδεικνύοντας το αψεγάδιαστο κορμί της. Λίγο παρακάτω βλέπουμε άλλη φωτογραφία των παλαιών συμμαθητών μας να πίνουν σαμπάνια και να περνάνε τέλεια σε ένα από τα πιο γνωστά μαγαζιά της πόλης. Βέβαια αυτά χωρίς να γνωρίζουμε το πραγματικό περιβάλλον στο οποίο τραβήχτηκαν οι φωτογραφίες. Για παράδειγμα αγνοούμε ότι μετά από τη φωτογραφία τα άτομα ίσως δεν μιλούσαν μεταξύ τους γιατί ήταν απασχολημένα και αυτά στις οθόνες των κινητών τους για να δουν πόσα like μάζεψαν ή ότι η σαμπάνια πιθανόν δεν ήταν γεμάτη και απλά τη χρησιμοποίησαν για την φωτογραφία. Το ίδιο και για την Μ., η οποία αφού έβγαλε την φωτογραφία ίσιωσε το σώμα της και πήρε κανονική ανάσα μετά την πόζα της.
Ναρκισσιστική διάθεση…
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν ένα εργαλείο των ατόμων με ναρκισσιστικά στοιχεία, ένα μέσο διοχέτευσης της γοητευτικής πλευράς τους και απομύζησης του θαυμασμού των άλλων. Τα κυριότερα χαρακτηριστικά της ναρκισσιστικής προσωπικότητας είναι μια έντονη αίσθηση μεγαλομανίας, παράλληλα με μια ευαισθησία στην κριτική των άλλων και μια έλλειψη ενσυναίσθησης. Αποτελείται από ένα μοτίβο συμπεριφοράς όπου το άτομο αναζητά συνεχώς τον θαυμασμό και την επιβεβαίωση από τους άλλους, θέλει να αισθάνεται συνέχεια σημαντικός. Τα κοινωνικά δίκτυα δίνουν απλόχερα αυτή την επιβεβαίωση. Πλήθος χρηστών επευφημούν με τα σχόλια τους τους υπέροχους ‘’διάσημους’’ ηλεκτρονικούς φίλους, ενισχύοντας όλο και περισσότερο με αυτό τον τρόπο την συνέχιση του ποσταρίσματος. Θρέφεται το εγώ τους, τονώνεται η ωραία τους εικόνα και έτσι συνεχίζουν να κάνουν το ίδιο πράγμα. Όσο περισσότερο ασχολείται κανείς με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τόσο περισσότερο ενισχύει τον ναρκισσισμό του. Υπάρχει, με άλλα λόγια, μια αναλογική σχέση μεταξύ ναρκισσισμού και χρήσης των κοινωνικών δικτύων. Με αυτόν τον τρόπο τα κοινωνικά δίκτυα ωθούν μια κοινωνία να επιδεικνύει τον καλύτερο εαυτό της, γεγονός που έρχεται σε αντίθεση με την πραγματική ζωή. Ως αποτέλεσμα έχουμε την αύξηση της αντικοινωνικής συμπεριφοράς, της απομόνωσης και τη μείωση της αυτοεκτίμησης.
Έντονο άγχος
Έρευνες δείχνουν πως και τα άτομα που αναρτούν συνεχώς δημοσιεύσεις δεν μένουν αλώβητα. Όσο πιο δημοφιλής είναι ένας χρήστης κοινωνικού δικτύου, τόσο περισσότερο τείνει να αγχώνεται. Δεν εννοούμε βέβαια άγχος για την κανονική αλλά για την διαδικτυακή ζωή. Το ότι πρόκειται για την εικονική ζωή του ανθρώπου σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι πρέπει να υποτιμούμε το άγχος του, διότι το άτομο το βιώνει πολύ έντονα. Όταν το προφίλ έχει κάποιους χιλιάδες ακόλουθους οι οποίοι διψούν για την επόμενη φωτογραφία, το στρες που προκαλείται στον χρήστη είναι μεγάλο. Αυτό συμβαίνει διότι, αφενός πρέπει να κάνει συχνά, αν όχι κάθε μέρα, μια ανάρτηση και αφετέρου γιατί πρέπει να ξεπερνά κάθε φορά τον εαυτό του. Πιο συγκεκριμένα ο χρήστης επιθυμεί να αναρτά για παράδειγμα όλο και καλύτερες φωτογραφίες που να διαφέρουν και να υπερέχουν των προηγούμενων, ώστε να μην χάσει κάποιον ακόλουθο ή να μην δεχθεί κάποιο αρνητικό σχόλιο, γεγονός που θα ήταν ολέθριο.
Στις μέρες μας, τείνουμε να χρησιμοποιούμε τα μέσα δικτύωσης όλο και περισσότερο. Πόσοι από εμάς κάνοντας ένα 10’ διάλειμμα από τη δουλειά, σταματώντας σε ένα φανάρι ή περιμένοντας σε μια ουρά μπαίνουμε στο Instagram, facebook, snapchat pinterest κτλ. Μάλιστα εάν κάποιος, συνήθως μεγαλύτερης ηλικίας, μας ρωτήσει για ποιο λόγο χάνουμε το χρόνο μας κατά αυτό το τρόπο, απαντούμε ‘’ενοχικά’’ ότι απλά κοιτάμε, αγνοώντας ή αποκρύπτοντας την εξάρτηση από τον ίδιο μας τον εαυτό.. Είναι τόσο συχνή η χρήση που κάνουμε, ώστε το να απλώσουμε το χέρι μας και να πιάσουμε το κινητό για να δούμε ‘’τι συμβαίνει στον κόσμο’’ γίνεται ασυναίσθητα και απολύτως φυσικά.
Εξαρτητική σχέση
Η σχέση μας με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι τόσο εξαρτητική όσο και η σχέση ενός καπνιστού με τα τσιγάρα του. Με την πρώτη ευκαιρία τρέχουμε να βάλουμε στο στόμα μας το ‘’τσιγάρο’’ γιατί διαφορετικά αισθανόμαστε ένα κενό. Αυτό το κενό είναι στην ουσία μια ανησυχία, σαν κάτι να μας λείπει. Υπάρχουν άτομα που αν στερηθούν τη συσκευή τους για 20’ ή ακόμα χειρότερα αν τους πέσει η μπαταρία, παρουσιάζουν έντονη ανησυχία όπως και ένας καπνιστής που δεν μπορεί να έχει ένα τσιγάρο. Θα έλεγε κανείς πως αυτή η ανησυχία είναι δικαιολογημένη δεδομένου ότι μπορεί κάτι να ανακύψει και το κινητό είναι απαραίτητο. Ωστόσο οι έρευνες δείχνουν πως αυτή η ανησυχία πηγάζει από τη στέρηση της ευκαιρίας να διεισδύσει ξανά ο χρήστης στον κόσμο των διαδικτυακών δικτύων, να ανανεώσει το προφίλ και την αρχική του, να πάρει τη δόση του.
Επιπλέον, η διάθεση των χρηστών των μέσων κοινωνικής δικτύωσης φαίνεται να επηρεάζεται και μάλιστα έντονα. Σύγχρονες έρευνες δείχνουν πως τα διαδικτυακά μέσα σχετίζονται θετικά με την αύξηση της κατάθλιψης και τη μείωση της αυτοεκτίμησης. Αυτό συμβαίνει διότι, σε αντίθεση με την πραγματικότητα, η επικοινωνία στον ηλεκτρονικό κόσμο είναι ρηχή και επίπεδη. Η πολύωρη ενασχόληση με αυτά οδηγεί στην εξασθένηση των πραγματικών ανθρώπινων δεσμών. Στη διαδικτυακή σχέση μας με τους ‘‘ιδανικούς’’ άλλους κυριαρχεί η ζήλια και η διαστρεβλωμένη εικόνα που αποκτούμε για τη ζωή, όπως αυτή προβάλλεται στα προφίλ τους. Χάνεται η ουσιαστική επαφή, η δημιουργία ανθρώπινων δεσμών, η διαπροσωπική επικοινωνία. Χάνονται δηλαδή στοιχεία τα οποία θεωρούνται σύμφυτα με την ανθρώπινη ύπαρξη και η λειτουργία τους είναι ευεργετική για την ψυχική μας ευεξία.
Διαδικτυακοί φίλοι
Μια ερμηνεία αυτού του γεγονότος είναι η πεποίθηση που καλλιεργείται στον άνθρωπο ότι δεν θα τα καταφέρει και ο ίδιος να φτάσει εκεί που έφτασαν και οι διαδικτυακοί του φίλοι. Πρόκειται για έναν φόβο ανικανότητας και μη εκπλήρωσης των κοινωνικών απαιτήσεων, φόβο ότι δεν θα είναι μέσα στα πράγματα, ότι δεν θα είναι τόσο καλός όσο οι υπόλοιποι. Για παράδειγμα, κάποιος που βλέπει στο Instagram τους φίλους του να κάνουν συνεχώς ταξίδια σε εξωτικούς προορισμούς, φοβάται ότι αυτός δεν θα καταφέρει ποτέ να το κάνει. Όσο περισσότερο χρησιμοποιεί αυτή την εφαρμογή τόσο περισσότερο αυξάνεται ο φόβος του. Αυτό έχει ως επακόλουθο να το χρησιμοποιεί ξανά και ξανά γιατί ανησυχεί ότι δεν θα είναι μέσα στα πράγματα, ότι θα είναι περιθωριοποιημένος. Έτσι μπλέκεται σε ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο συμπεριφοράς από το οποίο δεν μπορεί να ξεφύγει.
‘’Κατασκοπεύοντας’’ τη ζωή των δημοφιλών διαδικτυακών φίλων μας αρχίζουμε να φυσικοποιούμε τη δική τους ζωή και να από-φυσικοποιούμε τη δική μας. Έχουμε την τάση να πιστεύουμε πως αυτή η πλαστή και κατασκευασμένη εικόνα ζωής που προωθείται είναι αυτή που θα έπρεπε να έχουμε και εμείς, καθώς επίσης μπορεί να θεωρούμε πως οι φίλοι μας ή εμείς δεν είμαστε αρκετά ικανοί να περνάμε τόσο καλά όσο οι υπόλοιποι. Σε αυτό το σημείο συγχέεται η προσωπική ταυτότητα με την κοινωνική. Το άτομο τείνει να θέλει να παρουσιάσει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης την ιδανικότερη εικόνα του, η οποία μπορεί να είναι αντίθετη από τη ρεαλιστική. Παγιδεύεται στην ανάγκη του να δείχνει αψεγάδιαστο, όπως και οι άλλοι, με αποτέλεσμα να μην εκφράζει τα προβλήματα του και να προσπαθεί να αποφύγει πάση θυσία την αρνητική κριτική. Φυσικό επακόλουθο είναι το άτομο να κλείνεται στον εαυτό τπυ , να απομονώνεται και να περιορίζει τις συναναστροφές του. Δημιουργείται έτσι ένα αίσθημα κενού. Ένα κενό που υπάρχει λόγω έλλειψης πραγματικής επικοινωνίας, που το άτομο τείνει να καλύψει και πάλι με τη χρήση των διαδικτυακών κοινωνικών μέσων, αφού έχει μάθει να επικοινωνεί καλύτερα με μηνύματα και εικόνες. Δημιουργείται κατά αυτό τον τρόπο ένας φαύλος κύκλος στον οποίο εγκλωβίζεται το άτομο, ο φαύλος κύκλος της απομόνωσης ή της διαδικτυακής κοινωνικής συναναστροφής.
Κλείνοντας, η σύγχυση έγκειται στο γεγονός ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επηρεάζουν τόσο το μέσο χρήστη ώστε να αλλοιώνεται η έννοια της εικονικής πραγματικότητας με την ιδεατή, συγχέεται δηλαδή αυτό που βλέπουμε με αυτό που θεωρούμε ιδανικό. Σημασία έχει να βιώνουμε την κάθε στιγμή της ζωής μας, καθεαυτή, ως μοναδική και να μην την εκτιμούμε βάσει της απήχησης που θα έχει στον κόσμο. Ό,τι ζούμε αποτελεί προσωπική εμπειρία που νοηματοδοτείται από την ερμηνεία που εμείς θα της δώσουμε και όχι από την δημοτικότητα που θα λάβει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
O Νικόλαος Πεπελιάς είναι Ψυχολόγος BSC, MSC, με ψυχοθεραπευτική κατεύθυνση γνωσιακή – συμπεροφορική (cbt)
